Dreigend drinkwatertekort door klimaatverandering

Droogte in Nederland

Hoewel een korte periode van droogte, zoals we nu meemaken, niet direct leid tot een tekort aan drinkwater, kan een structureel neerslagtekort wel problematisch worden. De droge maanden van dit moment zijn een resultaat van een neerslagtekort. Dit houd in dat er meer water verdampt dan dat er via regen valt. Dit is op zichzelf vrij gebruikelijk voor het voorjaar. Het droogteseizoen begint namelijk elk jaar op 1 april. Rond deze tijd is er meer vraag van water door de groei van planten en een toename in de verdamping. Toch is het huidige tekort uitzonderlijk. Op dit moment is het neerslagtekort zelfs hoger dan in het recordjaar van 1976. Nu hebben we al een neerslag tekort van meer dan 100 mm in Nederland. Dit is ongeveer twee keer zoveel als de mediaan.

Neerslagtekort in de lente van 2025. Bron: knmi.nl

Waarom droogte niet direct tot drinkwatertekort leidt

Het meeste drinkwater wordt uit grote diepte uit de grond gehaald. Het duurt vaak tientallen jaren voordat regenwater dit niveau bereikt. Om hier een tekort te laten ontstaan, moet het dus jarenlang te droog zijn, zodat het grondwater niet meer voldoende wordt aangevuld. Meestal valt er in de winter weer genoeg neerslag om het voorjaarstekort te compenseren. Een tekort aan grondwatervoorraden voor drinkwaterbedrijven is dus pas veel later merkbaar en ontstaat alleen bij langdurige droogte.

Een ander deel van het drinkwater komt uit oppervlaktewater, zoals rivieren. Een lage rivierafvoer door gebrek aan regen leidt tot hogere concentraties van verontreinigingen en verzilting, waardoor dit water tijdelijk ongeschikt kan zijn als bron voor drinkwater. Toch is de drinkwatervoorziening niet snel in gevaar door de grote beschikbaarheid aan oppervlaktewater.

Toenemende vraag zorgt voor tekorten

Het tekort aan drinkwater komt voornamelijk door de toegenomen vraag naar water, vooral tijdens droge periodes. In zulke tijden wordt er meer water gebruikt, bijvoorbeeld om tuinen te besproeien. De waterstand van het oppervlaktewater staat lager, waardoor landbouwbedrijven bij droogte overschakelen op drinkwater voor irrigatie van gewassen. Hierdoor blijft er minder water over voor de drinkwatervoorziening. Om dit tegen te gaan, worden maatregelen getroffen zoals onttrekkingsverboden en het sluiten van sluizen. Daarnaast stijgt de vraag naar drinkwater door een groeiende bevolking en economie.

Droogte neemt toe door klimaatverandering

Simpel gezegd wordt het weer steeds extremer. De droge periodes worden nog droger, en de regenbuien steeds heviger. Dat betekent dat er langere periodes van droogte zijn, en wanneer het regent, er zoveel water valt dat het niet allemaal door de bodem wordt opgenomen. De grond droogt daardoor verder uit, terwijl piekafvoeren in bijvoorbeeld rivieren vaker voorkomen. Dit effect wordt versterkt doordat veel gebieden in Nederland zijn ingericht om een teveel aan water snel af te voeren, in plaats van het in de bodem vast te houden.

De oorzaak van het veranderende weerbeeld ligt onder andere bij de ligging van hoge- en lagedrukgebieden. Deze blijven langer op hun plek liggen, waardoor lokaal extremere verschillen in neerslag ontstaan. Hierdoor zijn er nu bijvoorbeeld grote verschillen in neerslagpatronen binnen Europa. Ook neemt, door hogere temperaturen, de verdamping toe en kan de lucht meer vocht vasthouden, wat leidt tot intensere regenval.

Daling drinkwaterverbruik gaat niet snel genoeg

Om te voorkomen dat Nederland in de toekomst echt in de problemen komt met de drinkwatervoorziening, zijn er doelen gesteld om het drinkwatergebruik terug te dringen. In 2035 moet het verbruik zijn teruggebracht naar 100 liter per persoon per dag. Op dit moment ligt dat nog op 119 liter. Ook het zakelijk gebruik moet omlaag. Het verbruik in huishoudens is de afgelopen jaren al gedaald, maar de oorzaak hiervan is niet duidelijk. Hoewel er heldere doelen zijn, ontbreken voldoende concrete maatregelen om deze te realiseren, aldus de Rekenkamer.

Uit een eerder rapport van het RIVM uit 2023 bleek al dat er na 2030 waarschijnlijk niet genoeg drinkwaterbronnen beschikbaar zijn om aan de vraag te voldoen. Toen werd het belang van waterbesparing al benadrukt. Er waren toen ook al regionale tekorten. Sindsdien is er nog onvoldoende veranderd om het probleem aan te pakken. De oplossingen zijn er al, zoals besparen en het gebruik van alternatieve bronnen, maar de vraag is of deze op tijd worden toegepast om een dreigend tekort te voorkomen.

Drinkwatertekort in het vooruitzicht?

Doordat het verbruik niet snel genoeg daalt en de droogte toeneemt, is de kans vrij groot dat Nederland ook dit jaar te maken krijgt met problemen rond de beschikbaarheid van zoet water. Op dit moment veroorzaakt de droogte nog geen grote problemen. Daarvoor moet het over een langere periode te weinig regenen. In de zomer zal blijken of het neerslagtekort doorzet en daadwerkelijk gevolgen heeft voor de zoetwater- en dus ook de drinkwatervoorziening. Dankzij maatregelen bij droogte zullen we de komende tijd waarschijnlijk nog geen ernstig drinkwatertekort ervaren. Maar als de trend zich voortzet en het verbruik niet wordt teruggedrongen, verandert dat in de toekomst zeker.