Deel 2: Terugblik dodelijke Mediterrane orkaan Daniel
In het eerste deel van deze tweedelige berichtenserie over de krachtige storm Daniel werd besproken hoe orkaanachtige systemen kunnen ontstaan boven de Middellandse Zee. Zo’n storm wordt ook weel een medicane genoemd, een samenvoeging van ‘Mediterranean’ en ‘Hurricane’. Storm Daniel was zo’n medicane en woedde in september 2023 in de centrale Middellandse Zee. In dit tweede en laatste deel gaan we in op de details van deze storm en zijn dodelijke gevolgen.De ontwikkeling van Daniel
Cycloon Daniel had een levenscyclus van acht dagen. Het vormde op 4 september 2023 als een lagedrukgebied en meanderde een paar dagen op de Middellandse Zee. Pas op 9 augustus kwam de ontwikkeling en verdieping van de kern sterker op gang. Nadat Daniel op 10 augustus aan land kwam, versterkte het de storm nog meer en verspreidde het wolkendek. Uiteindelijk nam op 11 augustus wrijving de overhand, waardoor het lagedrukgebied begon te verzwakken.
Het afgelegde pad van Daniel, waarbij de symbolen staan voor de intensiteit van het orkaansysteem. Bron: Wikipedia
Hoe kon het ontstaan?
Voor de ontwikkeling van een dergelijk systeem is typisch een lagedrukgebied nodig dat wordt afgesneden van zijn omgeving. Dit wordt in de meteorologie een cut-off low genoemd; een lagedrukgebied op grote hoogte en gevuld met koude lucht dat langzaam en onafhankelijk van de straalstroom beweegt.
Op de weerkaarten tekende zich een omega-block weerpatroon af, waarbij een hogedrukgebied wordt ingesloten door twee lagedrukgebieden. Dit geeft een vorm die lijkt op de Griekse letter omega (Ω). Een omega-block veroorzaakt golven in de hoge lagen van de atmosfeer en blokkeert de normale west-oost stroming. Het patroon houdt zichzelf in stand, waardoor zulke situaties dagen- tot wekenlang kunnen aanhouden en de getroffen gebieden gedurende een langere periode hetzelfde soort weer hebben. Een dusdanige blokkade was, ongebruikelijk ver naar het zuiden, voor meerdere dagen aanwezig aan het begin van september 2023.
Regen, regen en nog meer regen
In de landen rondom de vorming van cycloon Daniel veel hevige neerslag en dat had meerdere overstromingen tot gevolg. Het passeren van Daniel leidde voornamelijk in Libië tot extreme regenval, maar verder naar het noorden ontstond de regen meer door de opwaartse instroom van warme en vochtige lucht van de Zwarte Zee en de Egeïsche Zee. De stijgende lucht werd onder andere veroorzaakt door onstabiele lucht boven het warme zeewater.
In Griekenland waren er grootschalige overstromingen omdat de regen meerdere dagen aanhield. In het dorp Portaria in Griekenland viel op 5 september 762 mm en tussen 5 en 8 september bedroeg de neerslagsom 1096 mm. Ook in Bulgarije en Turkije vielen grote regensommen op 5 september.
Damdoorbraak
Over Libië was het potentieel voor extreme regenval in verband met medicane Daniel al een week van tevoren duidelijk in de modeluitvoer. Hoewel het passeren van de medicane vrijwel zeker was, was de intensiteit en spreiding van de neerslag onzeker. Het grote scala aan mogelijke uitkomsten maakte de situatie lastig voor waarschuwingen.
De ligging van de twee dammen in de Wadi Derna vallei in Libië die doorbraken door de extreme regenval van medicane Daniel. Bron: ECMWF
In de Wadi Derna vallei zijn twee dammen gebouwd. Door de extreme regenval vond aanzienlijke overstroming plaats van de eerste dam op 10 september, wat leidde tot het instorten van die dam. Verder stroomafwaarts bevond zich de tweede dam, welke een kleinere capaciteit had en werd overspoeld door de watergolf. De Wadi Derna overstroomde aan beide kanten 50 meter.
Het had catastrofale gevolgen in Derna. Een deel van de stad werd door het water weggevaagd, met duizenden slachtoffers en vermisten. Storm Daniel wordt vandaag de dag beschouwd als het dodelijkste overstromingsevenement die Afrika ooit heeft getroffen en de dodelijkste storm wereldwijd sinds tyfoon Haiyan in 2013.
De nasleep
De Griekse regio Thessalië werd bijzonder hard getroffen door de stortregens. Grote gebieden kwamen onder water te staan, waaronder landbouwgrond. De oogst was nog niet begonnen toen storm Daniel toesloeg, maar veel van de opbrengst is daarna verloren gegaan. De grond kreeg extreem veel water te verwerken en het zou jaren duren voordat het weer vruchtbaar is. In Derna volgden herstelwerkzaamheden en de heropbouw van de stad. Twee jaar later is de meeste dringende hulp verleend, maar er zijn nog steeds uitdagingen voor de getroffen gemeenschappen. Hierbij valt te denken aan de psychologische gevolgen en de noodzaak van een betere weerbaarheid tegen toekomstige klimaatgebeurtenissen.
Overstromingswater en modder bedekken de vlakte in de stad Palamas, regio Thessalië. Bron: The Guardian
