Noordoostenwind in januari, maar geen winter?!

Normaal gesproken zorgt een noordoostelijke stroming in de wintermaanden, zeg vanaf half november tot en met maart, voor relatief koud weer. Zeker zo kort na de kortste dag, nu de nachten nog lang zijn, zou je koud winterweer verwachten. Sterker nog, voor het koudst mogelijke weer in Nederland is een windrichting tussen oost en noordoost een vereiste.

Continentale aanvoer, brongebieden

Dat een oostelijke of noordoostelijke stroming normaal gesproken voor koud weer zorgt, heeft met een aantal zaken te maken. Wie weleens op weerfora rondstruint, heeft vast weleens gehoord van de termen 'continentale stroming' en 'brongebieden'. Met deze laatste term wordt bedoeld: de regio's waar onze kou vandaan moet komen. Over het algemeen zijn dat Scandinavië, West-Rusland en/of Oost-Europa en 'normaal gesproken' zijn deze regio's in de wintermaanden (vrij) koud.

Vroeger hadden we in dezelfde situatie winterweer gehad.

Met continentaal wordt bedoelt dat de aanvoer van de lucht grotendeels over land gebeurt. Omdat het landoppervlak in de winter kouder is dan de zee, is een aanvoer over land in het algemeen kouder; wateroppervlakten hebben een temperende werking op de temperatuur.

Met een (noord)oostelijke stroming, combineer je deze twee zaken. Lucht wordt aangevoerd uit de brongebieden, en de lucht is overwegend continentaal. Bij een oostelijke stroming is de lucht nog wat 'continentaler' dan bij een noordoostelijke stroming, hier komen we zo op terug.

Geen kou in Oost-Europa

De eerste reden dat de huidige noordoostelijke stroming nauwelijks voor winterweer zorgt, is dat Oost-Europa momenteel vrij warm is. Al een lange tijd ligt er een sterk hogedrukgebied, dat zich helemaal uitstrekt van Mongolië tot en met Zuidwest-Rusland, ten oosten van ons. Aan de westflank van dat hogedrukgebied, over Oost-Europa dus, staat een zuidelijke stroming, welke (zeer) zachte lucht aanvoert - op het noordelijk halfrond waait de wind iets boven het aardoppervlak met de klok mee rond een hogedrukgebied en tegen de klok in rond een lagedrukgebied, min of meer parallel aan de isobaren. - Nu de stroming bij ons op hoogte naar het oosten is gedraaid, betekent dat dus dat in plaats van ijskoude vrieslucht, relatief warme luchtmassa's onze kant op komen. De écht koude lucht boven Siberië, rechtsboven in onderstaande kaart, wordt als het ware 'afgesneden'.

Het komt zelfs zo ver, dat de zachte lucht om het laag boven de Middellandse Zee heen, richting Nederland beweegt. In plaats van dat de bovenlucht kouder wordt, warmt deze op en is de bovenlucht niet koud genoeg voor serieuze sneeuwval of kou.

Klimaatverandering, warme Oostzee

Buiten de ligging en vorm van de drukgebieden, is er nog een andere, waarschijnlijk nóg belangrijkere factor waarom het geen winterweer wordt. Waar de stroming hoger in de lucht iets oostelijker is, daar is de stroming aan het aardoppervlak iets meer noordoostelijk. Als gevolg van wrijving met het aardoppervlak krimpt de wind namelijk iets. Deze meer noordoostelijke wind zorgt ervoor dat de aangevoerde lucht een weg over de Oostzee heeft afgelegd. Hierdoor is de aangevoerde lucht in plaats van continentaal, wat maritiemer, oftewel minder koud en vochtiger. En die Oostzee is als gevolg van klimaatverandering een stuk warmer dan die vroeger was.

Zo ligt de temperatuur in de Botnische en Finse Golf op veel plekken nog tussen de 2 en 6 graden. Dat klinkt wellicht vrij koud, maar op veel plekken is de temperatuur van het wateroppervlak hier 1 tot ruim 2 graden te warm. Er hoort meer ijs te liggen in het noorden van de Botnische golf dan dat er op dit moment ligt. Bovendien is de Oostzee verder naar het zuiden nog een stuk warmer. Op sommige plekken is de zee daar 4 graden warmer dan het langjarig gemiddelde! Dit is het gevolg van klimaatverandering. Noordoost-Europa is een van de snelst opwarmende plekken op aarde.

Waar blijft het winterweer?

Goed, de temperatuur is onderin de atmosfeer een paar graden warmer door aanvoer over de 'warme' Oostzee, de temperatuur in de bovenlucht is niet echt koud door een relatief warm Oost-Europa. Deze paar graden maken nou net het verschil tussen wel of geen winterweer en wel of geen sneeuw.

Nutteloze kou.

Vanavond trekt er een storing over het land en valt er van tijd tot tijd lichte regen. In het oosten en zuiden kan er af en toe wat natte sneeuw vallen en in de Limburgse heuvels zou het wit kunnen worden. Was het zowel hoger in de atmosfeer als lager in de atmosfeer een fractie kouder geweest, dan was het in grote delen van het land wit geworden. Nu moeten we het doen met een lage gevoelstemperatuur, oftewel "nutteloze kou".

En hoewel de drukverdeling niet perfect is voor transportkou, daar zijn de meteorologen van weer.nl het over eens dat een vergelijkbare situatie vroeger wel sneeuw en ijsdagen had opgeleverd. De luchtdrukverdeling is namelijk wel degelijk 'gunstig' voor winterweer. De één zegt dat deze situatie 30 jaar geleden koud genoeg was voor écht winterweer, de ander durft zelfs te zeggen dat dit in "pak hem beet 2010" nog serieus winterweer had opgeleverd. Precies zullen we het nooit weten, maar vast staat: winterweer in Nederland wordt steeds zeldzamer. En dat doet de meeste meteorologen echt wel een beetje pijn.