Storm Johannes trok over het noorden van Scandinavië: hoe een wisselwerking tussen het lagedrukgebied en de straalstroom een krachtige storm vormde

Vorming van een storm

Een storm zoals wij die kennen in Europa, is eigenlijk niets meer dan een krachtig lagedrukgebied. De naam verklapt al wat een lagedrukgebied is, namelijk een regio waarin de luchtdruk aan het aardoppervlak lager is dan in zijn omgeving. In een lagedrukgebied stijgt de lucht immers op vanaf het aardoppervlak. Dit wordt in de winter veroorzaakt door een botsing tussen een koude en een warme luchtmassa, waarbij de warme lucht wordt gedwongen op te stijgen. 

Deze opstijging van lucht veroorzaakt uiteindelijk een vacuüm aan het aardoppervlak. Om dit weer in balans te brengen zuigt het lagedrukgebied lucht vanuit de omgeving aan, waardoor de lucht nog verder opstijgt en de luchtdruk alsmaar lager wordt. Hoe lager de druk in het lagedrukgebied is, hoe meer lucht er wordt aangezogen en hoe sterker die lucht wordt aangezogen. Dit merken wij aan de grond door een krachtige wind. 

De opstijgende lucht koelt uiteindelijk af, waardoor zich bewolking en neerslag kunnen vormen. De lucht wordt uiteindelijk zo koud dat het niet meer verder kan opstijgen. Deze verplaatst zich dan  horizontaal op dezelfde hoogte en begint te dalen richting het aardoppervlak. De regio waarin deze lucht neerdaalt, staat ook wel bekend als een hogedrukgebied. De luchtdruk aan het aardoppervlak is hierdoor immers hoger dan in de omgeving door het overschot vanuit grotere hoogtes. 

De straalstroom

Het lagedrukgebied wordt aangejaagd door de straalstroom, een term die je ongetwijfeld veel vaker gehoord hebt door zijn grote impact op ons winterweer. Dit is een regio op grofweg tien kilometer hoogte, waarin zeer grote windsnelheden voorkomen tot soms wel meer dan 300 kilometer per uur. Je zou het kunnen vergelijken met een rivier, maar dan van lucht en op grote hoogte. 

De straalstroom vormt zich in gebieden met grote temperatuurverschillen tussen de tropen en de polen. Een van deze gebieden bevindt zich grofweg ter hoogte van de Sahara, waar dan ook de subtropische straalstroom ontstaat. Het andere gebied bevindt zich ter hoogte van West-Europa, waar wij te maken hebben met de polaire straalstroom. Door de draaiing van de aarde waait de wind in deze straalstromen altijd van west naar oost, maar de straalstromen kunnen zichzelf wel verschuiven in noordelijke en zuidelijke richtingen.

De straalstromen die op aarde voorkomen. De subtropische straalstroom bevindt zich grofweg boven de Sahara op het noordelijk halfrond, terwijl de polaire straalstroom grofweg boven West-Europa hangt (bron: NOAA).

Storm Johannes

In het geval van storm Johannes lag de straalstroom flink noordelijk, over heel Scandinavië en Finland heen (foto van straalstroom 27 december). Als de straalstroom over het lagedrukgebied heen waait, dan kan die het lagedrukgebied versterken. De straalstroom neemt dan namelijk lucht weg op grote hoogte, waardoor nog meer lucht wordt aangezogen en de luchtdruk verder daalt. De wind aan het oppervlak trekt dan nog verder aan. Niet alleen zorgt dit proces ervoor dat lagedrukgebieden versterkt worden, het creëert ook nieuwe lagedrukgebieden. De zeer harde wind in de straalstroom zorgt namelijk voor een tekort aan lucht op grote hoogte, wat aangevuld moet worden door lucht van het aardoppervlak naar grote hoogte toe te zuigen.

De ligging van de polaire straalstroom op 27 december 2025 12 uur 's middags. De straalstroom ligt over bijna geheel Scandinavië en ligt dus heel noordelijk (bron: Infoclimat.fr)

De gevolgen voor Noorwegen, Zweden en Finland waren groot. In alle drie de landen kwamen tienduizenden huishoudens zonder stroom te zitten. Vluchten vielen uit, net als treinen die niet meer konden rijden en veerboten die niet konden varen. In Zweden, waar de storm het krachtigst was, werd de storm voor drie mensen zelfs fataal. In Finland, waar de storm bekendstond als Hannes, verloor de storm uiteindelijk aan kracht nadat het ook daar flink wat schade heeft aangericht.