Rivieren kleuren oranje in warmste en natste jaar Noordpoolgebied ooit gemeten

Elk jaar publiceert de Amerikaanse weerdienst NOAA een uitgebreid rapport over de toestand van het klimaat in het Noordpoolgebied. In dit rapport, waar tientallen internationale wetenschappers aan meewerken, wordt gekeken naar veranderingen van het klimaat en bijbehorende ecosystemen.

Het Noordpoolgebied wordt ook wel de thermometer van de wereld genoemd, omdat dit gebied bijzonder gevoelig is voor klimaatverandering. De opwarming verloopt hier wel drie keer zo snel als het wereldwijde gemiddelde, een fenomeen dat in de wetenschap bekendstaat als Arctische amplificatie.

Steeds warmer en natter

Uit het nieuwste rapport, dat al sinds 2006 verschijnt, blijkt dat het afgelopen jaar het warmste jaar ooit was voor het Noordpoolgebied sinds de metingen zijn begonnen in 1900. NOAA kijkt daarbij niet per kalenderjaar, maar gebruikt een hydrologisch jaar, dat loopt van oktober tot en met september. Deze periode sluit beter aan bij de natuurlijke cyclus van sneeuwval in de winter en smelt in de zomer.

Naast het warmste jaar was het ook het natste jaar ooit gemeten. Dat hangt grotendeels samen met de hogere temperatuur. Warme lucht kan namelijk meer water bevatten dan koude lucht, waardoor er meer verdamping plaatsvindt en uiteindelijk meer neerslag valt. In de winter zorgt dit voor meer sneeuw, maar in de zomer valt de neerslag vooral in de vorm van regen, waardoor er steeds minder sneeuw overblijft. Ook de maximale hoeveelheid zee-ijs in de winter was dit jaar het laagste ooit.

Roestende rivieren

Een veranderend klimaat heeft grote gevolgen voor lokale ecosystemen. Een van de meest opvallende veranderingen is te zien in Alaska, waar inmiddels meer dan 200 rivieren oranje zijn gekleurd. Deze zogenoemde roestende rivieren zijn het gevolg van smeltende permafrost.

Oranje kleur in rivier in Alaska, bron: U.S. Geological Survey

Een groot deel van het Noordpoolgebied is bedekt met permafrost, waarbij de bodem bestaat uit een mix van stenen en organisch materiaal dat permanent bevroren is. Normaal blijft deze bodem het hele jaar door bevroren, maar sinds de eeuwwisseling ontdooit de permafrost steeds vaker en steeds dieper, waardoor giftige stoffen vrijkomen.

In 2019 werd dit in een handvol rivieren gezien, waarna uit onderzoek bleek dat de roestige kleur wordt veroorzaakt door de stof pyriet. Dit is een verbinding van ijzer en zwavel die, wanneer deze in aanraking komt met water of lucht, reageert met zuurstof en zo een roestbruine kleur veroorzaakt. Naast pyriet komen ook andere stoffen vrij, zoals koper en zink. Deze maken het water schadelijk voor kleine waterdieren, die weer een belangrijke voedselbron vormen voor zalm, waar veel inwoners van Alaska afhankelijk van zijn.

Elk jaar neemt het aantal rivieren dat oranje kleurt toe. Dat laat zien hoe snel veranderingen in het klimaat lokaal zichtbaar kunnen worden. Wetenschappers blijven de komende tijd onderzoek doen naar deze rivieren om beter te begrijpen wat de gevolgen zijn voor de natuur en mensen die hiervan afhankelijk zijn.