Zonder klimaatverandering was de overstroming in Valencia in 2024 minder heftig

Wat gebeurde er?

De zwaarst getroffen gebieden waren Valencia en Alicante, waar lokaal meer dan 300 mm regen viel binnen een paar uur. De regenval begon op 26 oktober en hield dagenlang aan. Op het hoogtepunt rond 29 oktober trokken meerdere onweersbuien vanaf de oostkust richting het binnenland, waar ze een spoor achterlieten van extreme regen, hagel, zware windstoten en tornado’s. Er viel in slechts een paar uur meer regen dan normaal in een heel jaar valt. Enorme hoeveelheden kolkend water stroomden door de straten van Valencia en vormden levensbedreigende situaties. De gebeurtenis had een grote impact, met meer dan 16,5 miljard euro aan schade aan de infrastructuur, woningen en landbouwgrond, evenals ruim tweehonderd slachtoffers.

DANA: afgesneden lagedrukgebied

Het extreme weer werd veroorzaakt door het fenomeen DANA. Dit is een Spanje een terugkerend verschijnsel in het najaar, gevormd door de botsing van koude en warme luchtsoorten. Wanneer de straalstroom zwak is, meandert het veel en kunnen lagedrukgebieden losraken of afgesneden worden van de grootschalige atmosferische circulatie. Een bel met relatief koude lucht splitst zich af en beweegt zeer langzaam zonder deze stroming. Vervolgens ontstaat onstabiel weer als warme, vochtige lucht vanaf de Middellandse Zee de koude lucht in het lagedrukgebied ontmoet. Door het vrijwel stationaire karakter van een DANA valt er veel regen in dezelfde regio.

De situatie in de atmosfeer op 30 oktober 2024. Het afgesneden lagedrukgebied werd op zijn plek gehouden door een geblokkeerd patroon. Bron: Tropical Tidbits / Guy Carpenter

Vergelijken met het klimaat van 150 jaar geleden

Het recent gepubliceerde onderzoek benadrukt de toenemende risico’s van vergelijkbare meteorologische omstandigheden in het Middellandse Zeegebied. Met modelsimulaties werd de gebeurtenis gereproduceerd in hedendaagse en pre-industriële omstandigheden. Hieruit blijkt dat de klimaatverandering sinds de jaren 1900 heeft geleid tot hevigere neerslag tijdens de DANA.

De afwijkend hoge watertemperaturen in het westelijke Middellandse Zeegebied, welke in de zomer van 2024 recordniveaus bereikten, hebben waarschijnlijk bijgedragen aan intensere regenval. Er zat meer vocht in de atmosfeer en de instabiliteit nam toe. Volgens de wet van Clausius-Clapeyron neemt de verzadigingsdruk toe met ongeveer 7% per graad opwarming. Simpel gezegd: hoe warmer de lucht, hoe meer vocht het kan bevatten. Het is te vergelijken met een spons. Een warme spons kan meer water opnemen, maar uiteindelijk raakt het verzadigd en drupt het overtollige water eruit. Als de lucht verzadigd is met waterdamp ontstaat condens (wolken) en neerslag.

Veranderingen in vocht en instabiliteit

Resultaten van de modelsimulaties laten zien dat de neerslaghoeveelheid over een periode van 6 uur in het huidige klimaat bijna een kwart groter is dan in het pre-industriële tijdperk. Ook het door extreme neerslag getroffen gebied werd vergroot met 55%. De neerslaghoeveelheid per uur was in het hedendaagse klimaat consequent hoger dan in de pre-industriële simulatie, vooral voor de extremen. Bovendien werd de Clausius-Clapeyronvergelijking overschreden in het hedendaagse scenario.

De neerslaghoeveelheid in een periode van 6 uur voor de hedendaagse simulatie (links) en pre-industriële simulatie (rechts). Bron: Calvo-Sancho et al. (2025)

De beschikbare potentiële energie voor convectie (CAPE) was een stuk hoger in het hedendaagse scenario dan in het pre-industriële scenario. De hoge CAPE kan worden verklaard door het toegenomen vochtgehalte in de atmosfeer, wat weer het gevolg was van warmere lucht en meer atmosferische waterdamp. De toegenomen CAPE is een indicatie voor sterkere opwaartse luchtbewegingen in onweerswolken, waardoor meer condensatie optreedt en de extra vrijgekomen warmte bevordert hevige neerslag. De sterkere convectie leidt tot meer korrelhagel in de wolk, wat kan bijdragen aan meer regen aan de grond. Daarnaast kan korrelhagel samenklonteren tot hagelstenen of leiden tot meer bliksemactiviteit.

Er moet iets gebeuren

De door de mens veroorzaakte opwarming heeft volgens de studie een kritieke rol gespeeld in de toegenomen intensiteit en omvang van de extreme regenval bij Valencia. De veranderingen in dynamische parameters komen overeen met de resultaten van eerdere onderzoeken. Een opwarmend klimaat oefent invloed uit op convectieve stormen en daaruit volgen consequenties voor bewoonde gebieden. Het vraagt om de ontwikkeling van klimaatadaptatie en strategieën om noodlottige gebeurtenissen als de DANA in oktober 2024 zo veel mogelijk te voorkomen.