Wat is de rol van klimaatverandering bij de recente weersextremen in Europa?

Wateroverlast in de Alpen

In grote delen van Zwitserland, Oostenrijk en Zuid-Duitsland viel de afgelopen dagen uitzonderlijk veel regen. In Duitsland leidde dit tot aardverschuivingen en ongelukken. Zo viel er lokaal tot 40 millimeter regen in korte tijd, terwijl in Tsjechië op sommige plekken zelfs bijna 100 millimeter in één uur werd gemeten.

Ook de komende dagen blijft het nat. In Oostenrijk wordt lokaal tot 250 millimeter regen verwacht, ongeveer evenveel als normaal in een hele zomer. In de hogere delen van de Alpen kan zelfs sneeuw vallen.

Ook dichter bij huis was het raak: in delen van Nederland en België zorgden felle buien voor wateroverlast en straten stonden blank. De buien waren intens, maar erg lokaal, wat typerend is voor zomerse buien door convectie.

Hitterecords in Scandinavië en Turkije

Tegelijkertijd was het op andere plekken juist uitzonderlijk heet. In het zuidoosten van Turkije werd een nieuw hitterecord gevestigd van 50,5 graden Celsius. In Scandinavië werd op veel plaatsen een officiële hittegolf geregistreerd, wat gepaard ging met bosbranden in onder andere Zweden en Finland.

Waarom zijn deze extremen zo hevig?

Het weer is wel vaker grillig in de zomer. Maar dit jaar zijn er verschillende weersomstandigheden die elkaar versterken. Het zeewater van onder andere de Middellandse Zee is uitzonderlijk warm, wat extra energie levert aan regen en onweersbuien. Ook kan warme lucht meer vocht vasthouden, waardoor regenbuien en onweersbuien heviger worden. Samen met een koude bovenlucht en de aanvoer van veel lagedrukgebieden door de straalstroom zijn dit ideale omstandigheden voor veel regenval. Tegelijkertijd heeft de zon veel kracht in de zomer en kan het land flink opwarmen bij de juiste omstandigheden, helemaal als er zich een hittekoepel vormt zoals zich voordeed boven Scandinavië.

Klimaatattributie

Het onderzoek naar de relatie tussen klimaatverandering en extreme weersgebeurtenissen heet ook wel klimaatattributie. Hierbij wordt niet aangetoond of klimaatverandering een gebeurtenis heeft veroorzaakt, maar hoeveel waarschijnlijker of intenser de gebeurtenis is geworden door de opwarming van de aarde. Deze klimaatattributiestudies zijn niet eenvoudig, omdat het erg moeilijk te zeggen is of een gebeurtenis het gevolg is van klimaatverandering, of dat het gewoon toeval is. Wel kan er worden gekeken of er nu meer of hevigere extreem weer voorkomt dan vroeger.

Er kan nog niet met zekerheid gezegd worden dat het extreme weer van de afgelopen tijd te maken heeft met klimaatverandering. Wel is duidelijk dat de kans op extreme hittegolven en zware regenval is toegenomen. Uit onderzoek van World Weather Attribution blijkt bijvoorbeeld dat de kans op extreme hittegolven in Zuid-Europa door klimaatverandering tot wel 100 keer groter is geworden. Ook is aangetoond door verschillende studies dat de hevige regenval in West-Europa, zoals tijdens de overstromingen in Duitsland en België in 2021, door klimaatverandering tot wel 20% intenser is geworden. Ook extreme regenval in Midden-Europa is twee keer zo waarschijnlijk geworden, bleek uit een attributiestudie die storm Boris onderzocht die in september 2024 veel schade aanrichtte. Uit onderzoek moet nog blijken hoe groot de rol is van klimaatverandering op de huidige gebeurtenissen. Maar de extremen passen wel in de trends die we al langer zien.

De rol van klimaatverandering

Hittegolven zijn heter, duren langer en zijn intenser. Bovendien bleek uit een recent rapport dat Europa het snelst opwarmende continent is, waardoor de effecten van klimaatverandering hier het eerst merkbaar zijn.

Europa warmt snel op. Bron: Copernicus.eu

Ook smelten de gletsjers in de Alpen in een rap tempo. Volgens recente rapporten nemen de gletsjers daar het snelst af van alle berggebieden ter wereld. Rivieren die voorheen zowel gevoed werden door smeltwater als regenwater, zullen in de toekomst vooral afhankelijk zijn van regenval. Daardoor worden ze minder regelmatig en neemt het risico op overstromingen, modderstromen en aardverschuivingen toe.

Wat kunnen we nog verwachten?

De zomer is nog niet voorbij, en met het warme zeewater en grote instabiliteit in Europa blijft de kans op weersextremen aanwezig. Wie op vakantie gaat naar berggebieden of Zuid-Europa kan het beste nog de weerberichten goed in de gaten houden. Deze zomer laat nog eens zien dat weersextremen steeds vaker en heftiger voorkomen. Hoewel dit lastig is direct te koppelen aan klimaatverandering, is de algemene trend duidelijk: een warmere wereld leidt tot extremer weer.