Vannacht op de uitkijk voor krachtig noorderlicht (G4 storm!)

Het is langere tijd relatief rustig geweest op de zon. Af en toe kwamen wel wat aardgerichte zonnevlammen voorbij, maar deze waren niet heel sterk of kwamen op een ongunstige tijd aan. In het najaar is de kans op nachtelijke bewolking of mist groot dat verlaagt de zichtbaarheid. Op 9 en 11 november werden krachtige zonnevlammen uitgestoten, waarvan ook een deel de Aarde raakt. De eerste kwamen in de nacht naar woensdag langs, maar de sterkere is nog onderweg en zal opnieuw een show opleveren.

Sterke X-flare

Zonnevlammen kunnen op basis van hun kracht worden opgedeeld in vijf categorieën: A, B, C, M en X. Hoe lager in het alfabet en hoe hoger het bijbehorende nummer, hoe sterker de vlam.

Uit de zonnevlekkengroep kwam op 9 november een X-flare met kracht X1.7. De zonnevlam van dinsdag 11 november was nog sterker met X5.16. Een X-flare is de krachtigste in zijn soort en kan over de hele wereld radio blackouts en verstoringen in satellietsystemen en GPS veroorzaken.

Een zonnevlam kan gepaard gaan met een 'coronal mass ejection' (CME). Hierbij komt, op zeer hoge snelheid, een grote hoeveelheid geladen deeltjes vrij*. Als de uitstoot naar de Aarde gericht is, raken deze deeltjes het magnetisch veld en worden hierdoor naar de noord- en zuidpool geleid. Door contact met deeltjes in de atmosfeer wordt energie overgebracht. Het weer uitstralen van deze energie gaat in de vorm van licht, wat te zien is als het noorder- of zuiderlicht (respectievelijk aurora borealis en aurora australis).

*Voor meer informatie over hoe het noorderlicht tot stand komt, verwijs ik graag naar deze artikelen: Ruimteweer uitgelegd: wanneer kans op noorderlicht? en Komende tijd verhoogde kans op het zien van noorderlicht.

Zit de bewolking mee?

De kracht van de huidige zonnevlammen is vergelijkbaar met die van 10/11 oktober vorig jaar. Tot ver zuidelijk was het noorderlicht, vaak tussen de wolken door, te zien. Omdat het noorderlicht zich hoog in de atmosfeer bevindt, zijn wolken vaak een spelbreker.

Voor lage en middelhoge wolken zien de verwachtingen er goed uit. De verschillende weermodellen zijn het erover eens dat er zich vanaf vanavond geen dikke wolkenpakketten boven Nederland bevinden. Voor hoge bewolking ziet het er helaas minder rooskleurig uit. Het enige voordeel is dat hoge wolken dunner zijn en vaker gaten laten voor het noorderlicht. De bedekkingsgraad is niet over het hele land gelijk en verschilt nogal tussen de modellen. De situatie is hierdoor van tevoren lastig in te schatten, dus wees op je hoede voor lokale opklaringen.

Laat je niet verrassen met deze tips

De timing van CME aankomst is nog wat onzeker, maar het NOAA model geeft vanmiddag aan. Dan verschijnen de eerste waarnemingskansen vanaf het moment dat het volledig donker is; na een uur of 7. Een uitbarsting van noorderlicht gaat niet geleidelijk en zal in de loop van de avond tot nacht steeds wat sterker of minder sterk tot uiting komen. Loop daarom niet direct naar binnen wanneer de activiteit afneemt, maar wacht eerst een tijdje af of er een nieuwe opleving komt.

Een plek met zo min mogelijk lichtvervuiling is het beste. Het noorderlicht bevindt zich, zoals de naam al zegt, in het noorden (tenzij de storm écht heel krachtig is, zoals in mei afgelopen jaar). Ga daarom ergens staan met vrij uitzicht richting het noorden en waar het goed donker is. Zet je telefoon op de nachtstand of stel je camera in met een langere sluitertijd voor de meest mooie foto's.

Uitzonderlijke G4 storm

De X-flares van deze week veroorzaken een G4/Kp8 storm. De kracht van een geomagnetische storm loopt in een schaal van G1 tot G5. Een G5 storm is zeer zeldzaam en komt gemiddeld eens in de 20 jaar voor door de zonnecyclus. Voor het laatst gebeurde dit op 11 mei 2024 en daarvoor in 2005. Ook een G4 storm komt niet vaak voor omdat de juiste omstandigheden met toeval gepaard gaan. Bij zulk sterk noorderlicht is het met het blote oog te onderscheiden, terwijl normaal gesproken de felle kleuren en bewegingen alleen door een camera met een lange sluitertijd vastgelegd kunnen worden.