Ozonlaag herstelt verder: vijfde kleinste ozongat sinds 1992

Ozon in de stratosfeer vormt een beschermend schild rond onze planeet. Het houdt het grootste deel van de schadelijke UV-straling tegen, die het risico op onder meer huidkanker vergroot. Het is daarom goed nieuws dat het gat in de ozonlaag dit jaar niet al te groot is. Op de piek tussen 7 september en 13 oktober was het gat gemiddeld een krappe 19 miljoen vierkante kilometer groot, bijna twee keer zo groot als heel Europa. De maximale grootte werd bereikt op 9 september, met 22,9 miljoen vierkante kilometer. Inmiddels is het gat bijna weer verdwenen, iets dat dit jaar ruim twee weken eerder gebeurt dan we in de afgelopen tien jaar gemiddeld zagen.

Hoe ontstaat het ozongat eigenlijk?

Elke winter (voor ons tijdens de zomermaanden) vormen zich boven Antarctica unieke omstandigheden omdat het er maandenlang volledig donker en ijskoud is. De polaire vortex, een krachtige wervelwind hoog in de atmosfeer, houdt de ijskoude lucht opgesloten. In die bijzondere omstandigheden kunnen chemische stoffen zoals chloorgas zich ophopen. Zodra in het voorjaar (augustus tot oktober) het eerste zonlicht terugkeert, valt dat chloorgas uiteen in losse chlooratomen. Die atomen reageren razendsnel met ozon, waardoor de ozonlaag tijdelijk sterk wordt uitgedund.

De rol van CFK’s

In de vorige eeuw werden CFK’s op grote schaal gebruikt als koelmiddel en drijfgas, onder meer in koelkasten en spuitbussen. CFK’s bevatten chlooratomen die uiteindelijk in de stratosfeer terechtkomen, waar ze zorgen voor extra ozonafbraak. Technisch gezien is het ‘gat’ in de ozonlaag geen gat, maar een gebied waar er door CFK’s buitengewoon veel ozon wordt afgebroken. Toen in 1974 duidelijk werd dat CFK’s verantwoordelijk waren voor de steeds verder toenemende aantasting van de ozonlaag, kwamen landen wereldwijd in actie. In 1987 werd het Montrealprotocol ondertekend, waarna de productie van CFK’s in de jaren daarna werd afgebouwd.

Vanaf 1992 begon het Montrealprotocol effect te hebben, maar omdat CFK’s zeer langzaam afbreken, was het probleem niet direct opgelost. Het grootste ozongat ooit werd dan ook pas in 2006 gemeten.

Waarom het ozongat dit jaar relatief klein is

Sinds het begin van deze eeuw neemt de hoeveelheid CFK’s langzaam maar gestaag af. Het ozongat vertoont daardoor op de lange termijn een duidelijk dalende trend, al blijft er wat variatie van jaar tot jaar. Dit jaar was het gat maar liefst 30% kleiner dan in 2006. Naast het verdwijnen van CFK’s is een extra factor die hieraan bijdroeg dat er boven de Zuidpool een sudden stratospheric warming (SSW) plaatsvond: een plotselinge sterke opwarming van de stratosfeer. Door de hogere temperatuur wordt er minder ozon afgebroken en daarnaast wordt er meer ozon vanaf de evenaar naar de Zuidpool getransporteerd.

Wanneer is het gat in de ozonlaag helemaal hersteld?

Hoewel de vooruitgang duidelijk is, blijven CFK’s nog decennialang in de atmosfeer aanwezig. Daardoor duurt het naar verwachting tot rond 2060 voordat het gat in de ozonlaag volledig verdwenen is. Maar de ontwikkeling van dit jaar laat opnieuw zien dat we hiervoor op schema liggen.