Nieuws over een “instortende Golfstroom deze eeuw” geeft verkeerd beeld van AMOC-kantelpunt

Golfstroom versus AMOC

Wat ik als eerste veel fout zie gaan in nieuwsberichten over dit oceaansysteem, is de beschrijving van de Golfstroom en de Atlantische Meridionale Omwentelingscirculatie (AMOC). Veelal wordt de Golfstroom gezien als de AMOC, maar dit zijn twee verschillende begrippen. De warme Golfstroom is een essentieel onderdeel van het betreffende circulatiepatroon, maar omvat niét de gehele stroming.

Wat is het dan wel?

De AMOC is een noordwaartse stroming van warm en zout water van het zuidelijk naar het noordelijk halfrond. Het verbindt de verschillende oceaanbekkens met elkaar door het langzaam stromende water dat op sommige plekken zinkt, en op andere plekken weer omhoog komt. Op hogere breedtegraden koelt het water af en zinkt nabij Groenland, waarna het op grote diepte weer zuidwaarts stroomt. Het circulatiepatroon beïnvloedt op grote schaal het weer en klimaat.

De warme Golfstroom stroomt, aangedreven door de wind, als een oppervlaktestroming vanaf de Golf van Mexico richting Europa. Het is een belangrijke oorzaak van het gematigde West-Europese klimaat. Zonder deze stroming van warm water zou het hier een stuk kouder zijn; vergelijkbaar met Canada op dezelfde breedtegraad.

Hoe krachtiger de motor, hoe aanweziger de Golfstroom

Het is foutief om de Golfstroom en de AMOC gelijk aan elkaar te stellen. De Golfstroom is slechts één component binnen de veel grotere AMOC. De kracht van de AMOC drijft de Golfstroom aan en daarmee wordt meer warm water naar Europa getransporteerd. Zonder de diepe terugstroom van de AMOC zou de Golfstroom afnemen in kracht en minder warmte naar Europa brengen. De omwenteling van de AMOC is in feite dus de motor achter het zachte Europese klimaat.

Klimaatscenario’s

Wat vervolgens vaak niet benoemd wordt, is het scenario van opwarming waarin de meest ingrijpende resultaten van het onderzoek gevonden worden. Dit is vaak het scenario van CO2-uitstoot die hoog blijft, maar extremer en ook wel minder realistisch is dan een lagere uitstoot. Veel landen zijn immers bezig om hun emissies te verlagen (ook al gaat dat langzaam).

De hoofdauteur van de studie, dr. René van Westen, omschrijft de resultaten als volgt:

• Het risico op het bereiken van een kantelpunt van de AMOC tegen 2100 is meer dan 90% in een hoog emissiescenario (SSP5-8.5) en meer dan 50% in een middelmatig emissiescenario (SSP2-4.5)
• De AMOC zal, met onzekerheid, waarschijnlijk al in 2060 beginnen met kantelen
• De kanteldrempel van de AMOC wordt geschat op +2,5°C opwarming, een stuk lager dan de eerdere schatting van +4,0°C. Deze drempel wordt in een hoger emissiescenario eerder bereikt.

Kantelen = stilvallen of verzwakken?

Regelmatig wordt het AMOC-kantelpunt in de media gezien als het stilvallen van de stroming. In veel onderzoeken naar de AMOC gaat het niet over het volledig instorten, maar over een significante verzwakking van het systeem. Ook in het nieuwste onderzoek, wat het kantelpunt omschrijft als “het begin van een instorting naar een zwakkere toestand, die zich over meer dan 100 jaar uitstrekt”.

Een nieuwe indicator van het kantelpunt is de oppervlakte-dichtheidsflux tussen 40°N en 65°N, die het begin van een AMOC-instorting betrouwbaar voorspelt wanneer deze van negatief naar positief omslaat. Veranderingen in deze flux in de 21e eeuw worden voornamelijk veroorzaakt door toegenomen warmte als gevolg van atmosferische opwarming, en in mindere mate door zoetwaterinput.

Het kantelpunt is hierbij geen abrupt stilvallen tot een nul-transport, maar een geleidelijke en waarschijnlijk onomkeerbare overgang naar een veel zwakker en ondieper circulatiesysteem. Wanneer het kantelpunt gepasseerd wordt, blijft de AMOC actief maar sterk verzwakt. De resterende stroming verliest de verbinding tussen beide hemisferen, wat betekent dat de diepe watervorming in het noorden onvoldoende is om de omwenteling in stand te houden.

Modelvergelijking

Als laatste is het belangrijk om te vermelden wat de consensus is binnen de klimaatmodellen die de onderzoeken gebruiken. In het recente onderzoek tonen 22 van de 25 modellen een fluxomslag vóór 2100 onder SSP5-8.5 en 16 modellen tonen dit onder SSP2-4.5. Bij veel modellen leidt dit in verlengde situaties tot een daadwerkelijke AMOC instorting. De gevolgen daarvan voor Noordwest-Europa werden eerder omschreven en zijn te vinden in dit bericht. Dat werd wel maar met één model onderzocht, en is dus slechts één van de vele mogelijke scenario’s.

Enorme gevolgen

Hoewel er veel onzekerheid bestaat over het exacte toekomstige traject van de AMOC, zijn de potentiële klimaateffecten van een kanteling enorm. We moeten het beslist proberen te voorkomen. Om het risico op een verzwakking in de (nabije) toekomst te verkleinen, moeten emissies worden beperkt tot een zo laag mogelijk niveau.