Klimaatstreepjescode nu ook voor de oceaan en stratosfeer

De streepjescode in het kort

De klimaatstreepjescode dient als grafische weergave van de opwarming van de aarde. Het brengt de door de mens veroorzaakte klimaatverandering in beeld. Daarom worden het ook wel de “warming stripes” genoemd, die steeds hogere temperaturen laten zien.

In 2018 creëerde Ed Hawkins de klimaatstrepen, gemaakt om de temperatuurstijging vanaf 1850 te visualiseren. Elke streep staat voor de gemiddelde temperatuur van één jaar, relatief aan de gemiddelde temperatuur in de periode 1981 tot 2010. Blauwe kleuren zijn jaren die koeler dan gemiddeld waren en rode kleuren zijn bovengemiddeld warm. De klimaatstreepjescode kan gemaakt worden voor elke plek op aarde en het KNMI heeft haar eigen versie voor het klimaat in De Bilt sinds 1901. De rechterzijde is een brede band van rode kleuren, een aanduiding van de snelle opwarming in de laatste drie decennia.

De klimaatstreepjescode in De Bilt van 1901-2024. Blauwe strepen staan voor relatief koele jaren en rode strepen voor relatief warme jaren. Bron: KNMI

Uitgebreide versie

Oorspronkelijk is de klimaatstreepjescode alleen een weergave van de stijging van de oppervlaktetemperatuur, representatief voor variaties in de lagere atmosfeer. In de nieuwe publicatie is dit uitgebreid naar de temperatuurveranderingen in de oceaan (bovenste 1500 meter) en hogere atmosfeer (tot 50 kilometer). De klimaatstrepen van de oceaan tonen een vergelijkbare opwarmingstrend als aan het oppervlak. De oceaan slaat 90% van de extra warmte op aarde op, vooral in de bovenste paar honderd meter. Oceanische warmtestrepen geven aan dat de grootste extra opslag in het afgelopen decennium heeft plaatsgevonden. Het jaar 2024 was het warmste jaar ooit gemeten in zowel de lagere atmosfeer als oceaan.

Stratosfeer koelt af

De atmosfeer bestaat uit meerdere lagen met elk eigen processen. Het weer vindt plaats in de troposfeer, de onderste laag. Daarboven, op een hoogte van zo’n 15 kilometer, zit de stratosfeer. Hier bevindt zich ook de ozonlaag, wat het aardoppervlak beschermt tegen schadelijke UV-straling van de zon. De klimaatstrepen van de stratosfeer laten een verkoelende trend zien. Dit is tegengesteld aan de troposfeer door het effect van de volgende twee processen.

• Meer uitstraling van infrarode straling: toegenomen concentraties van koolstofdioxide verhogen de absorptie en emissie van infraroodstraling, maar de emissie neemt sterker toe dan de absorptie. Hierdoor koelt de stratosfeer af, een effect dat sterker wordt met de hoogte.
• Afname van opgenomen zonnestraling: ozon neemt kortgolvige zonnestraling op, maar door toedoen van de mens (uitstoot van CFK’s) nam de ozonconcentratie sterk af in de vorige eeuw. Als gevolg wordt een kleiner deel van de zonnestraling geabsorbeerd in de stratosfeer en koelt het daar af. Dit effect zal naar verwachting afnemen naarmate de ozonlaag zich herstelt.

Aandacht voor lokale klimaatveranderingen

Hoewel de temperatuur van jaar tot jaar varieert, is de opwarmingstrend van decennium tot decennium onmiskenbaar. De trends komen overeen met wetenschappelijke inzichten over het versterkte broeikaseffect en dalende ozonniveaus. Het is een vingerafdruk van menselijke activiteiten op het klimaatsysteem. De uitbreiding van de klimaatstrepen is ontworpen om de temperatuurveranderingen in het klimaatsysteem toegankelijk te maken voor een breed publiek, ongeacht hun (niet-)wetenschappelijke achtergrond. Op 21 vindt jaarlijks de internationale ‘Show Your Stripes Day’ plaats, een initiatief dat aandacht vraagt voor de boodschap van deze visualisaties. De strepen worden wereldwijd getoond, zoals op de Domtoren in 2024.