IJsheiligen voorbij, tijd om te zaaien! Maar klopt dit nog wel?

Wie zijn de ijsheiligen?

De IJsheiligen is een periode van 11 tot en met 15 mei, vernoemd naar een aantal katholieke heiligen. Hoewel deze dagen oorspronkelijk niet met vorst te maken hadden, is vanuit de volksweerkunde het idee ontstaan dat de kans op vorst na deze periode vrijwel nihil is. Daarom werd het als veilig beschouwd om pas na de IJsheiligen vorstgevoelige planten in de volle grond te zetten.

De volgende heiligen vallen onder de IJsheiligen:

• Mamertus van Vienne (11 mei)
• Pancratius van Rome (12 mei)
• Servatius van Maastricht (13 mei)
• Bonifatius van Tarsus (14 mei)
• Sophie van Rome (15 mei)

Omslag in lenteweer

De heiligen zelf hebben niets met het weer te maken, maar het kwam vroeger geregeld voor dat rond hun naamdagen de laatste vorstdagen van het jaar optraden. Dit fenomeen wordt meteorologisch verklaard door het feit dat het land in het voorjaar sneller opwarmt dan de zee. Hierdoor ontstaat er een hogedrukgebied boven het binnenland en een lagedrukgebied boven het noorden van Europa. Deze drukverdeling kan koude lucht uit het noorden of oosten aanvoeren, waardoor het weer na een zachte lenteperiode plotseling kan omslaan naar lage temperaturen en zelfs nachtvorst.

Zijn dit echt de laatste dagen met kans op vorst?

Tot in de vorige eeuw kwam het nog weleens voor dat de laatste vorstdag na 15 mei viel. Sinds 1973 is dit echter in De Bilt niet meer voorgekomen. De laatste vorstdag viel sindsdien elk jaar voor 15 mei. Dit jaar, in 2025, vond de laatste dag met temperaturen onder de nul graden plaats op 27 maart. Dat is dus ruim voor de IJsheiligen. De laatste keer dat het tijdens de IJsheiligen zelf nog vroor, was in 2020. Toen werd het op 15 mei nog -1,2°C in De Bilt.

Het klimatologische gemiddelde (over 30 jaar) laat zien dat de laatste vorstdag is verschoven van begin mei of eind april in 1920 naar midden april rond de eeuwwisseling. Gemiddeld zijn de laatste vorstdag en het bijbehorende gemiddelde dus met ongeveer een halve maand vervroegd. Toch blijven er enkele uitschieters bestaan, waardoor de grens van de IJsheiligen nog steeds relevant kan zijn, al wordt de kans op vorst in die periode wel steeds kleiner.

En in de toekomst?

In de toekomst zal de winterse periode, de tijd waarin de kans op nachtvorst groter is dan 1 procent, nog eerder eindigen. In de onderstaande afbeelding, gemaakt door het KNMI, is te zien wat de kans op vorst is over verschillende periodes, wederom in De Bilt. Aan het begin van de 20e eeuw eindigde de winterse periode nog op 22 mei. In de periode 1981-2010 was dit al op 8 mei. In 2050 zal dit naar verwachting rond 22 april liggen. In anderhalve eeuw verschuift de laatste vorstdag dus ongeveer een maand naar voren. Ook zal de laatste vorstdag in het najaar gemiddeld later vallen. In totaal neemt de kans op vorst in de toekomst over het gehele jaar dus af.

Kans op vorst gedurende het jaar over verschillende periodes. Bron: KNMI.nl

Kan ik nu al mijn planten buiten zetten?

Op dit moment is de kans op nachtvorst dit voorjaar zo goed als afwezig. Je kunt dus nu al gerust de planten buiten zetten of gaan zaaien en hoeft zeker niet te wachten tot na 15 mei. De komende dagen blijft het ruim boven de nul graden, ook ’s nachts. Wel zijn de ijsheiligen, zoals de afbeelding ook al liet zien, een goede indicatie tot waarna er zeker geen nachtvorst meer voorkomt. De verschuiving in laatste vorstdagen is dus goed nieuws voor tuinliefhebbers en boeren, al betekent het ook dat planten eerder bloeien en daarmee gevoeliger worden voor vorst.