Hoe het stedelijke-warmte-effect bijdraagt aan meer tropische nachten

Wat is een tropische nacht?

Wanneer de temperatuur niet onder de 20 graden zakt in de nacht wordt deze een tropische nacht genoemd. Afgelopen nacht is weer op veel plekken een tropennacht geweest. Zo is op 10 van de officiële KNMI-meetstations de temperatuur niet lager geweest dan 20 graden, en op veel andere plekken ook niet onder de 19 graden. De warmste nacht werd vannacht gemeten in Vlissingen, waar de minimumtemperatuur slechts 21,4 graden was. Komende dagen blijven de nachten ook nog wel even warm. Vooral aan de kust waar het zeewater invloed heeft op het weer en in grote steden is de kans groot dat de temperatuur weer boven de 20 graden blijft.

Meer tropische nachten door klimaatverandering

Tussen 1906 en 2000 kwamen tropische nachten in Nederland nauwelijks voor. Het aantal verschilt sterk per locatie: in Vlissingen zijn ze relatief vaak gemeten, maar in De Bilt slechts één keer in die periode. Sindsdien is het aantal fors toegenomen. In De Bilt kwam het inmiddels al acht keer voor. De belangrijkste oorzaak is de stijgende gemiddelde temperatuur, vooral in de zomer. In De Bilt lag het jaargemiddelde rond 1925 op 9,0 graden, nu is dat 11,4 graden: een stijging van 1,4 graden. In de zomer is de toename zelfs 2,8 graden. Volgens de hoogste klimaatscenario’s kan het aantal tropische nachten in de toekomst oplopen tot wel 19 per jaar. Vooral in stedelijke gebieden komt dit vaker voor, mede door het stedelijke-warmte-effect.

Wil je weten hoe warm de nacht in de toekomst kan worden op jouw locatie? Bekijk het op de Klimaateffectatlas.

Oppervlaktetemperatuur gedurende de dag en nacht in verschillende gebieden. Bron: https://www.epa.gov/heatislands/what-are-heat-islands

Het stedelijke-warmte-effect

In steden is het vaak warmer dan in de omliggende gebieden. Dit stedelijke-warmte-effect, ook wel hitte-eiland-effect genoemd, kan er ’s zomers voor zorgen dat de nachttemperatuur tot wel 5 graden hoger ligt dan op het platteland. De belangrijkste oorzaken zijn het gebrek aan groen, zoals bomen en gras, waardoor er minder schaduw en verdamping is, en de aanwezigheid van veel bebouwing en bestrating die overdag warmte opslaan en deze ’s nachts langzaam weer afgeven. Daar komt bij dat menselijke activiteiten, zoals verkeer, airconditioners en verlichting, extra warmte produceren. In de winter zorgt dit effect er bijvoorbeeld voor dat sneeuw in de stad veel sneller smelt, terwijl het op het platteland langer blijft liggen. Het stedelijke-warmte-effect kan heel lokaal optreden, en hangt af van de grondbedekking en bebouwing.

Stedelijke-warmte-effect in verschillende plekken in Nederland. Bron: atlasleefomgeving.nl

Maatregelen tegen het stedelijke-warmte-effect

Wereldwijd zijn er al verschillende maatregelen genomen om het stedelijke-warmte effect tegen te gaan. Zo is in Los Angeles de straten wit geschilderd, waardoor er meer zonnestraling weerkaatst wordt en zo het asfalt, en daarmee ook de stad, minder opwarmt. Echter was dit experiment minder geslaagd dan gehoopt, omdat de witte straten ook voor veel zonlicht zorgt voor mensen die over straat lopen of rijden.

Witte daken zijn echter wel een goede oplossing, omdat dit direct meer zonlicht reflecteert en zo de gebouwen koeler houden. Ook groene daken kunnen een oplossing zijn, dit zorgt zowel in de winter als in de zomer voor een natuurlijke isolatie. Ook hebben verschillende steden al een fontein waarmee een heel plein onder water kan worden gezet. Japan heeft bijvoorbeeld ‘Uchimizu’ een traditie waarmee straten met water worden besprenkeld om deze af te laten koelen.

Echter werken niet alle maatregelen even goed overdag als ’s nachts. Zo is meer water in de stad overdag effectief, maar geven ’s nachts juist warmte af en werken dus tegengesteld. Bijvoorbeeld vijvers, grachten of fonteinen lijken misschien het beeld te geven af te koelen, maar tenzij je op of in het water bent is de afkoeling nauwelijks te merken. Meer schaduwplekken daarentegen werkt wel goed, helemaal als deze zich naast het water bevinden. Vergroening van steden door het plaatsen van meer parken, bomen en andere planten lijkt over het algemeen een goede oplossing te zijn, omdat dit zowel overdag als in de nacht de stad afkoelt door meer verdamping en schaduw te creëren. Dit zorgt tegelijkertijd voor een schonere lucht, en zo een meer leefbare omgeving.

Kortom, als we steden toekomstbestendig en leefbaarder willen maken is het belangrijk om deze aan te passen om zo de steden zowel ’s nachts als overdag af te koelen. Dit kan met het plaatsen van meer groen en water, waardoor de verdamping omhooggaat en zo warmte onttrekt, meer bomen te planten voor meer schaduw, lichte kleuren gebruiken op gebouwen om zoveel mogelijk zonnestraling te weerkaatsen, en de stad zo inrichten dat er nog wel wind doorheen kan waaien om het zo af te laten koelen. Zo kunnen met slimme aanpassingen de steden leefbaarder en koeler worden gemaakt, voor nu en voor in de toekomst.