Grijze nachten: het wordt (bijna) niet meer donker
Een lichte slaper heeft zeker in deze tijd van het jaar baat bij goede verduisteringsgordijnen. Door de stand van de aarde zijn er gebieden waar het in de zomerperiode niet donker wordt. In Nederland noemen we dit de grijze nachten omdat het bij een grijze lucht blijft, in plaats van een zwarte sterrenhemel.Waarom blijft het juist nu zo licht?
De periode van grijze nachten begint eind mei en duurt tot eind juli. De mate van donkerheid van een nacht heeft te maken met de hoek van de zon ten opzichte van de horizon. De aarde draait om zijn as, welke gekanteld staat ten opzichte van een verticale lijn. Deze kanteling veroorzaakt ook de seizoenen omdat andere delen van de aarde naar de zon toe, of juist van de zon af, zijn gericht. In de maanden maart tot en met augustus staat het noordelijk halfrond verder naar de zon gekanteld en ondervindt deze helft van de aarde meer instraling van de zon. Op het zuidelijk halfrond is dat juist van september tot en met februari en is het daar het zonnige halfjaar.
Schematische weergave van de zomerzonnewende. Dit is de langste dag voor het noordelijk halfrond omdat deze kant van de aarde het verst naar de zon gekanteld staat. Bron: Geobronnen
Schemering
In ongeveer 24 uur draait de aarde om zijn as, waardoor de zon opkomt en weer ondergaat. De overgang tussen licht en donker wordt de schemering genoemd. Er zijn drie fasen van schemering, die afhangen van de stand van de zon onder de horizon:
- Burgerlijke of civiele schemering: tussen de 0° en 6°. Dit is de helderste fase waarin een boek lezen nog mogelijk is.
- Zeevaartkundige of nautische schemering: tussen de 6° en 12°. De horizon wordt moeilijker te onderscheiden en veel sterren zijn zichtbaar.
- Astronomische schemering: tussen de 12° en 18°. De duisternis is bijna volledig en zwakke sterren of planeten zijn met het blote oog te zien.
De drie fasen van schemering schematisch weergegeven. Bron: Kuuke's Sterrenbeelden
Het wordt pas volledig donker als de zon meer dan 18 graden onder de horizon staat, dit is de astronomische duisternis. Als de zon een kleinere hoek maakt dan 18 graden, zijn het de grijze nachten en wordt het niet volledig donker. In het noorden van Nederland duurt deze periode enkele dagen langer dan in het zuiden. In de nacht van 21 juni maakte de zon een hoek van ongeveer 14° met de horizon.
Nachtwolken in de zomer
In de nautische schemering zijn vanaf halverwege mei tot eind juli soms lichtende nachtwolken te zien. Door het niet volledig ondergaan van de zon bereikt zonlicht dan niet meer het aardoppervlak, maar wel de hogere lagen van de atmosfeer (mesosfeer). Op deze hoogte bevinden zich kleine stofdeeltjes, afkomstig van bijvoorbeeld vulkanische uitbarstingen, waarop waterdamp condenseert en ijskristallen vormt. Het ijs weerkaatst zonlicht en de wolken lijken licht te geven. Ze hebben vaak een kenmerkende blauwe kleur doordat ozon het zonlicht absorbeert.
24 uur licht
Dichterbij de poolcirkel hebben ze een langere periode van grijze nachten en wordt het op het hoogtepunt bijna niet donker. De zon zakt daar niet meer onder de horizon en als gevolg raakt altijd een deel van de zonnestralen ook ’s nachts het aardoppervlak. Het zijn daar dan de witte nachten, waarbij de zon niet verder zakt dan 6° onder de horizon. Verder richting de evenaar gaat de zon onder een grotere hoek onder en duurt de schemering korter. Daarom gaat de zon sneller onder in landen als Spanje en Italië dan in Nederland of België. In landen rond de Evenaar is er nauwelijks schemering omdat de zon daar recht omlaag onder de horizon zakt.
