Een SSW is aanstaande: wat is het en hoe beïnvloedt het ons winterweer?
De afgelopen dagen is het al vrij koud geweest in het land met op uitgebreide schaal vorst gedurende de nachten. Hier en daar viel zelfs al wat winterse neerslag. Het zou zomaar eens een voorproefje kunnen zijn van wat er komen gaat in december, omdat er op dit moment een Sudden Stratospheric Warming (SSW) plaatsvindt. Wat is nu precies een SSW en wat merk jij hier nu van met het oog op winterweer in West Europa?Hoe ziet de atmosfeer er in een normale situatie uit?
Zoals de naam al doet vermoeden, vindt een SSW plaats in de stratosfeer. Dit is een laag van de atmosfeer tussen grofweg tien en vijftig kilometer hoogte. Voordat de SSW plaatsvindt, bestaat er in de stratosfeer een temperatuurverschil tussen de polen en de tropen. De temperatuur boven de tropen is dan hoger dan boven de polen. De koude lucht boven de polen blijft gevangen door een lagedrukgebied. Aan de randen van dit lagedrukgebied waait een sterke, koude wind van west naar oost. Dit gebeurt rond zestig graden noorderbreedte (grofweg ter hoogte van de stad Oslo in Noorwegen). Dit systeem staat bij veel mensen bekend als de poolwervel.
Wat gebeurt er tijdens een SSW?
Allereerst is nog niet geheel duidelijk hoe een SSW ontstaat. De poolwervel is namelijk heel chaotisch en daarmee is deze dus onvoorspelbaar. Wel weten we al de belangrijkste oorzaak waardoor de poolwervel onder druk kan staan, namelijk door verstoringen die aan het aardoppervlak worden opgewekt. Die verstoringen worden veroorzaakt door gebergtes en het temperatuurverschil tussen de zee en het landoppervlak. Deze verstoringen, de zogenoemde planetaire golven, kunnen alleen maar met de westenwinden meebewegen. In de winter, gedomineerd door westenwinden, kunnen deze planetaire golven dus makkelijk verticaal omhoog schieten en zich uitbreiden tot in de stratosfeer. Daar zetten ze de poolwervel onder druk, waardoor die gaat golven en uiteindelijk zelfs kan breken, net zoals de golven die je op het strand ziet. Door het breken van de poolwervel wordt de westenwind flink verzwakt of draait de richting om, zodat de wind oostelijk wordt. De lucht in de stratosfeer boven de polen stort dan uiteindelijk in en wordt samengedrukt. Hiermee is de SSW dan ook een feit. Koudere lucht stroomt dan uiteindelijk uit richting het zuiden door het verplaatsen van de poolwervel of het opsplitsen ervan in twee aparte cellen.
De poolwervel in een normale situatie (links) vergeleken met de verstoorde poolwervel (rechts). bron: NOAA.gov
Nieuwe golven die verder de atmosfeer in schieten zullen eerder op de oostelijke wind stuiten dan hun voorgangers, waardoor die ook breken of zelfs bijdragen aan de oostelijke wind. Hiermee breidt de oostelijke wind zich dus uit vanuit de stratosfeer naar de troposfeer, de onderste laag van de atmosfeer waarin wij leven. Dit gebeurt alleen niet gelijk: het heeft altijd wel een paar dagen tot een paar weken nodig voordat wij het merken aan de grond.
En wat merken wij dan uiteindelijk?
Wij krijgen dan een oostelijke wind, die ervoor zorgt dat de straalstroom (een rivier van wind op ongeveer 10 kilometer hoogte, die vaak boven Nederland hangt in de winter) verder naar het zuiden afzakt. Hierdoor ontstaat er een hogedrukgebied nabij Groenland. De westelijke luchtaanvoer wordt dan tegengehouden bij Groenland, wat bij ons de weg vrij kan maken voor aanvoer van kou uit het hoge noorden. Maar een SSW hoeft niet altijd te betekenen dat het heel koud wordt bij ons. De koude lucht kan namelijk ook afzakken naar Noord-Amerika of Azië, waardoor wij wellicht met warmere lucht te maken krijgen. Een SSW is dus geen garantie op winterweer, maar het vergroot de kansen aanzienlijk.
Bij de aanstaande SSW is er in eerste instantie een heel sterk hogedrukgebied aanwezig boven Canada, welke de westenwinden richting Canada en gebieden verder oostelijk verhindert. Dit is een typische vorm van een SSW die vroeg in het winterseizoen plaatsvindt, een zogenoemde Canadian Warming. Later zal dit hogedrukgebied zich verplaatsen naar Groenland, wat voor West Europa een interessante situatie oplevert als we het hebben over winterweer. De gevolgen van deze SSW zijn nog niet geheel duidelijk, dus het zal later blijken of de koude lucht ons ook daadwerkelijk kan bereiken. Wat wel zeker is, is dat deze situatie heel interessant is. Wie weet verloopt december hierdoor namelijk wel anders dan de westelijke winden waar we de laatste paar jaren maar al te vertrouwd mee zijn geraakt.
