De record vroege sneeuwval van 13 oktober 1975

Standvastig Brits hogedrukgebied blijft plakken

Een hardnekkig hogedrukgebied boven Ierland en Engeland, ook wel Bartlett-High genoemd, als het zich met name in de zomer manifesteert op die stek, verandert nauwelijks van plaats. Met de wijzers van de klok mee omheen die anticycloon worden voortdurend vochtvelden via de Noordzee naar Nederland gebracht.

Soms is er wat ruimte voor een bescheiden, of wat bredere uitklaring als er enige menging optreedt met wat drogere lucht hogerop, maar het algehele weerpatroon blijft ronduit somber.

Prima toeven buitenshuis in herfstvakantie

Desalniettemin is het prima (en voornamelijk droog) weer met dus af en toe een spoortje zon waarbij de middagtemperatuur alleszins redelijk genoemd mag worden. Nagenoeg ideaal om lekker te ravotten buiten voor de schoolkinderen, of zitten die liever te gamen binnenshuis anno 2025? Vijftig jaar terug was het natuurlijk ongetwijfeld buitenspelen geblazen voor de jeugd met dit voorbeeldige najaarsweer enfin.

Extreem vroeg winterweer in 1975 met plots een witte wereld

Op 13 oktober 1975 echter, vandaag exact een halve eeuw terug en nota bene ook een maandag, was er een totaal andere weerbeleving in vrijwel heel Nederland. De vroege winter diende zich subiet aan die dag!

Het sneeuwde nota bene en niet zo’n beetje ook. Men stond bijna perplex van de white-out die zich al in de vroegte van deze maandagochtend reveleerde.

Isothermie zorgde voor deftig sneeuwdek

Doordat het gedurende een aantal uren flink bleef sneeuwen, daalde de luchttemperatuur aanzienlijk tussen de miljarden sneeuwvlokken en bleef de sneeuw ook liggen. Dit proces heet isothermie en kan ervoor zorgen dat zich zelfs bij temperaturen boven nul een substantieel sneeuwdek kan vormen.

De dikwijls te hoge bodemtemperatuur tijdens beginnende sneeuwval is trouwens van secundair belang in de meeste gevallen. Onderzoeken tonen aan dat de grondtemperatuur van minder invloed is op het al dan niet rap blijven liggen van de vers gevallen sneeuw.

In de aanloop naar het zeer prille, ja zelfs record vroege sneeuwfestijn, hadden we te maken met een hogedrukgebied in het traject Schotland-Noorwegen. Met noordoostenwinden werd droge en koude lucht meegevoerd naar Nederland en de zon scheen daarbij volop. De nacht voordat de sneeuw arriveerde gaf nog wat vorst her en der.

Frankfurter storing naar België

Een storing evenwel in de buurt van Frankfurt trok retrograads, dus tegen de reguliere driftrichting in, naar Belgenland en een daarmee samenhangend omvangrijk neerslaggebied sloeg met name uit tot over Nederland.

Op maandagochtend 13 oktober sneeuwde het intensief op diverse plaatsen in de randstad en ook in Midden-Nederland. Vooral vanuit het Gooi en op de Veluwe werd melding gemaakt van een ongewoon vroege witte wereld en men mat tot wel 4-5 centimeter sneeuw lokaal.

Die dertiende oktober bleef het verder koud met in de middag nog temperaturen tussen 2 en 4 graden boven nul. Zo’n beetje de laagste middagtemperatuur die mogelijk is half oktober.

Nog nooit lag er zo vroeg in het (winter) seizoen al een sneeuwdek in het land. In 1973 sneeuwde het op 17 en 18 oktober, maar er werd amper een sneeuwdek gevormd.

Eind oktober 2003 ook sneeuw na bijna strenge vorst Twente

Op 24 oktober 2003 was dat wel het geval en lag er bij Nijmegen korte tijd een halve decimeter van het witte goud. Het was toen ook even uitzonderlijk koud met in de Twentse regio bijna -9 graden in de vroege ochtend voorafgaand aan de sneeuwzone.

Zowel 1975 als 1976 curieuze weerjaren

Curieus was in dit opmerkelijke weerjaar 1975 ook de extreme kou aanvang juni. Op 2 juni werd nog sneeuw gezien regionaal (zeldzaam laat!) en vernietigende nachtvorsten brachten uitgebreide schade toe aan een zeer omvangrijk areaal zandaardappelen in de veenkoloniale gebieden van Zuidoost-Drenthe. Zwartgeblakerde aardappelplanten, het jonge loof zwaar aangetast door minima van -7 tot -8 graden op perceelniveau aldaar, werden getoond in het nieuws. Een flink deel van de oogst kon al heel vroeg worden afgeschreven.

Hittegolf van 18 dagen in zomer 1975

Dat weerextremen toen al niet van de lucht waren, werd later nog eens geïllustreerd in het illustere weerjaar van ’75, toen we nota bene de langste hittegolf ooit beleefden. Nog altijd is dit de langst durende hittegolf uit de weerhistorie voor de Bilt, KNMI. Dat er in 1976 nog eens de ‘zomer van de eeuw’ volgde, had werkelijk niemand kunnen bevroeden.

En dan was er nog, om het verhaal compleet te maken, de vliegende noordnoordwesterstorm met diverse keren orkaankracht begin januari 1976, waarbij de zeer lange duur (inclusief korte onderbreking) van de extreem hoge windsnelheden onmiddellijk opviel. Voor de diverse kustdistricten werd kortere of lange tijd noordwest tot noord 12 bft. uitgegeven.

Misvatting omtrent extremen in het momentane weer

Extreem weer was er dus vijftig jaar terug al te pas en te onpas (meer extremen zelfs!) en het is onzinnig om aan te nemen dat al die ‘zogenaamde’ extremen tegenwoordig worden beschouwd als iets van deze tijd in het kader van het ‘nieuwe klimaat’. Zowel de meeste notoire klimaatduiders als vrijwel alle mainstream (nieuws) media zijn debet aan deze dikwijls ronduit foutieve duiding.