De kracht van de zon

Bepaling UV-index

De zonkracht wordt aangeduid met de UV-index. Maar wat houdt dit eigenlijk in? De UV-index is een maat voor de hoeveelheid ultraviolette straling (uv-straling) er via zonlicht de atmosfeer binnenkomt. Dit is straling die je niet kan zien, maar wel invloed heeft op onze gezondheid. Het getal dat dit aangeeft is in Nederland tussen de 1 en de 10, terwijl het in andere landen waar de zon krachtiger is, ook hoger kan worden. De zonkracht hangt af van de bewolking, tijd van het jaar en de sterkte van de ozonlaag. De ozonlaag beschermt de aarde tegen een groot deel van de schadelijke straling.

Het getal van de UV-index wordt niet zomaar bedacht, dit wordt daadwerkelijk gemeten. Dat wordt gedaan met een aantal stappen, die internationaal zijn afgesproken.

1. De UV- straling die schadelijk is voor onze huid wordt gemeten. Dit wordt elke 12 minuten gedaan in Bilthoven.
2. Voor elke golflengte van de staling die wordt gemeten, wordt de impact voor de menselijke huid bepaald. Dit is te zien in de rode lijn in de grafiek hieronder.
3. Vervolgens wordt de impact van de straling vermenigvuldigd met de hoeveelheid binnengekomen straling. Dit is ook wel de gewogen uv-straling, en is te zien als de oranje lijn in de grafiek. Het oppervlak onder deze lijn, dus het hele oranje gebied bij elkaar opgeteld, is uit te drukken in 1 getal. Omdat dit getal klein is, wordt het vermenigvuldigd met 40. Dit getal is de zonkracht of UV-index.

Soorten UV-straling en de gevoeligheid voor de huid. Bron: RIVM.nl

Voorspelling van de UV-index

De UV-index wordt niet alleen maar gemeten, maar deze gegevens worden ook opgeslagen en gebruikt voor het voorspellen van de zonkracht door het RIVM. Dit wordt gedaan aan de hand van modellen. In deze modellen komt het zonlicht ook de atmosfeer binnen door de ozonlaag, net zoals in het echt. Vervolgens wordt berekend welk deel van het zonlicht de ozonlaag eruit filtert. Daarna kan het nog verder afnemen door bewolking die op dat moment aanwezig kan zijn. Zo berekent het uiteindelijk hoeveel straling er nog overblijft wat het aardoppervlak bereikt.

Soorten straling

Schadelijke straling is in te delen in twee categorieën, met elk een specifieke golflengte. Dit zijn UVA en UVB straling. Deze afkortingen worden ook vaak afgedrukt op zonnebrandcrèmes. Maar wat zegt dit eigenlijk? Kort gezegd: UVA straling zorgt voor veroudering van de huid en UVB voor een verbrande huid. Maar dit ligt genuanceerder. UVA straling zijn de langere golflengtes. Deze dringen tot diep in de huid door. Op deze manier kunnen ze bijdragen aan het verouderen van de huid. UVB straling heeft kortere golflengtes, die minder diep in de huid doordringen maar wel directer schade opleveren. Deze straling veroorzaakt dat de huid verbrandt en rood wordt wanneer er te lang aan wordt blootgesteld. Dit type straling doet schade aan het DNA, waardoor er kans is op huidkanker. Zo staat de A in UVA voor ‘aging’ (veroudering) en de B in UVB in ‘burning’ (verbranding).

Afhankelijk van breedtegraad en hoogte

De zonkracht wordt niet bepaald door de temperatuur zoals veel mensen denken. De zonkracht op een onbewolkte, koele dag kan hoger zijn dan op een bewolkte warme dag. Wel is het afhankelijk van hoe hoog de zon aan de hemel staat. Dit is afhankelijk van de breedtegraad en het moment van de dag. Dat komt doordat bij een hoogstaande zon, de zonnestralen een kortere weg door de atmosfeer hoeven af te leggen, en deze zo over een minder groot oppervlakte hoeven te worden verspreid. Zo worden er minder schadelijke straling uit het zonlicht gefilterd en is de zonkracht hoger dan wanneer de zon minder hoog staat en de straling meer wordt verspreid.

Een andere factor is de hoogte. Dit is vooral in bergachtige gebieden goed om te onthouden. Hoe hoger je komt, hoe minder deeltjes de lucht namelijk bevat. Zo wordt ook wel gezegd dat de lucht in de bergen erg ‘schoon’ is. Echter, dit heeft als gevolg dat er minder straling wordt gefilterd door wolken, vocht of stof, dus meer (ook gevaarlijke) straling je huid kan bereiken. Zo is de kans op verbranding groter hoe hoger je in de bergen bent.

SPF

Om je te beschermen tegen de zon is het nodig om je in te smeren met zonnebrand met een hoge SPF. De SPF (Sun Protection Factor) geeft aan hoe veel van de UVB straling wordt tegengehouden. Dit zegt echter niks over de UVA straling, de soort straling die huidkanker veroorzaakt. Meestal zit er wel iets in, maar echt precies is lastig te zeggen.

Door de SPF te vermenigvuldigen met de tijd waarin je zonder zonnebrand verbrand, zegt het na hoelang je met de zonnebrand op verbrand. Stel je verbrand zonder zonnebrand al na 10 minuten, dan zou je na het smeren met een SPF van factor 15 pas na 150 minuten verbranden. Echter is dit gebaseerd op een standaard dikte van zonnebrand waarmee de meeste mensen zich niet zo dicht insmeren.

De meeste mensen weten niet hoelang het duurt voordat ze verbranden. Dit is afhankelijk van het weer, het huidtype, maar ook de zonkracht. In de zomer is de zonkracht gemiddeld hoger dan in de winter, omdat de zon hoger staat, en het langer licht is. In de maand juni, rond de langste dag, is dan ook de zonkracht het grootst, en is insmeren extra belangrijk. Dan kan de UV-index bij onbewolkt weer makkelijk oplopen tot een 8 of 9. Bij een UV-index van 4 of hoger verbrandt de huid over het algemeen al na een half uur in de zon, en is het dus belangrijk om je in te smeren. Dit komt vaak al in april voor tussen 12:00 en 15:00. In juni kan de huid zelfs al na 10 minuten onbeschermd in de zon al verbranden.

Zelfs als het bewolkt is kan je nog verbranden, al is het minder snel. De temperatuur zegt niks over de zonkracht. Het blijft dus belangrijk om je in te smeren, ook al is het bewolkt en fris, al helemaal in de zomer. Door de UV-index te checken en je goed in te smeren, voorkom je onnodige schade aan de huid. Zo blijf je veilig genieten van de zon.