Ozonafbraak begint dit jaar traag
De winter op het zuidelijk halfrond is voorbij, wat betekent dat de afbraak van de ozonlaag op gang komt. Elk jaar vormt zich tijdelijk een gat in de ozonlaag boven de Zuidpool, maar dit jaar is het gat minder diep dan voorgaande jaren op dit moment.Ozongat door vervuilende uitstoot
De ozonlaag vormt een belangrijke bescherming tegen uv-straling, maar in de vorige eeuw werd duidelijk dat deze aan het verdunnen was en dat boven Antarctica elk voorjaar twee derde van de ozon zelfs verdween. Het gat in de ozonlaag werd veroorzaakt door de uitstoot van CFK’s – chloorfluorkoolstofverbindingen die populair werden vanwege het goedkope en veelzijdige gebruik. Bij de afbraak van CFK’s worden chloorverbindingen gevormd, die de lucht verontreinigen en een reactie met ozon aangaan, waarbij de concentratie ozon afneemt. Sinds het verbannen van CFK’s in het Montreal Protocol herstelt de ozonlaag zich langzaam.
Poolwervel
Voor de reactie tussen CFK’s en ozon is zeer koude bovenlucht nodig, tot wel -85 graden op 20 kilometer hoogte. Daarnaast is zonlicht vereist voor de afbraak van ozon. Aan het begin van de lente op het zuidelijk halfrond wordt aan alle voorwaarden voldaan en begint de ozonafbraak. De bovenlucht is nog koud na de winter en de zon keert langzaam terug. Van half september tot half oktober wordt ozon elke dag met 2 tot 3 procent afgebroken, tot de ozonlaag te ver opwarmt.
De zuidelijke poolwervel is een andere factor die de omvang van het ozongat. Door de enorme windsnelheden wordt de ozon binnen de poolwervel heel snel afgebroken en kan zelfs bijna volledig verdwijnen. Hoe sterker de poolwervel, hoe groter het ozongat wordt.
Een verstoorde poolwervel leidt tot een sterke opwarming van de lucht binnen de poolwervel (SSW – Sudden Stratospheric Warming). Door een hogere temperatuur wordt de vorming van ijswolken in de stratosfeer (parelmoerwolken) beperkt. Deze ijswolken zijn essentieel voor een snelle ozonafbraak.

Grote temperatuurafwijkingen in de stratosfeer gaan gepaard met een verstoorde poolwervel en minder ozonafbraak. Bron: Weather Watch / ECMWF
Verstoringen in de stratosfeer
Dit jaar traden in juli en augustus verstoringen op van de zuidelijke poolwervel. Tijdens twee SSW gebeurtenissen nam de temperatuur in de stratosfeer met 15 en 17 graden toe. Hierdoor is de ozonafbraak laat op gang gekomen en gaat het met een laag tempo. SSW’s komen vaker voor op het noordelijk halfrond, maar zijn zeldzamer op de Zuidpool.
De ozonlaag was in 2023 dunner dan normaal door de vulkaanuitbarsting op Hunga Tonga, waarbij stratosferische lucht enkele graden afkoelde. Ook in 2024 zien we een dunnere ozonlaag, maar wordt de omvang van het ozongat beperkt door de onstabiele poolwervel. Het duurt nog tientallen jaren voordat ozonafbrekende stoffen in de atmosfeer zijn teruggebracht tot de pre-industriële niveaus en de ozonlaag zich volledig herstelt.