Mist: Hoe ontstaat het, en waarom past het bij de herfst?

Wat is mist?

Mist zijn hele fijne druppels die in de lucht blijven hangen. Volgens de definitie heet het mist als het zicht aan het aardoppervlak minder is dan 1km. Dit ontstaat wanneer de lucht afkoelt, waardoor het niet zo veel vocht meer vast kan houden. Koelere lucht heeft namelijk een lager verzadigingspunt van water. Koelere lucht is zwaarder dan warme lucht  en blijft daarom dicht bij de grond hangen. Daarom zijn mistbanken vaak maar een aantal meter boven het aardoppervlak te zien. Wanneer er weinig wind is en er minder straling is van de zon door kortere dagen, kan deze mist langer blijven hangen. Als de zon genoeg straling uitzendt lost de mist op. Daarom is er in de zomer overdag vaak geen mist te zien in Nederland, omdat de atmosfeer dan genoeg is opgewarmd om de mist te doen oplossen. 

Wanneer onstaat mist?

Verschillende soorten mist ontstaan op verschillende manieren. De hierboven beschreven manier is stralingsmist. Dit soort mist treed vaak ’s nachts op doordat de atmosfeer dan afkoelt doordat deze meer straling uitzendt dan ontvangt. Dikkere mist komt voor wanneer het een beetje waait bij stralingsmist. Dan kan het vocht in de lucht van hoger in de atmosfeer naar beneden worden getransporteerd, waardoor er een meer hardnekkige mist ontstaat die langer aanhoudt. 

Bij nog meer wind kan het gebeuren dat de mist naar een andere plek wordt getransporteerd. Dit heet ook wel advectieve mist. Bij hogere windsnelheden lost deze mist meestal op, of gaat over in wolken, waardoor dit fenomeen minder voorkomt.

Een ander soort mist ontstaat wanneer er warmere lucht bij een koeler aardoppervlak komt. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer de warme vochtige lucht van de zee naar het land wordt geblazen door de wind. Wanneer het aardoppervlak koeler is dan de lucht, koelt de lucht die erboven zit af, en het water in de lucht condenseert tot mist. Deze soort mist komt voornamelijk in de koudere herfst en winter voor, wanneer de temperatuur van het zeewater warmer is dan van de lucht boven land. Het kan ook voorkomen wanneer er warme lucht uit een andere windrichting dan de zee naar Nederland wordt geblazen. 

Mist in de stad

De meeste mist is te zien boven weilanden, sloten, en waterplassen en in mindere mate in stedelijke gebieden. Dit komt doordat voor het ontstaan van mist genoeg vocht in de lucht aanwezig moet zijn, en de lucht ver genoeg moet kunnen afkoelen. Het vocht is vooral aanwezig in landelijke gebieden, waar de temperatuur ’s nachts ook verder afkoelt dan in de stad. In de stad lost de mist meestal snel op door de warmte, en weinig vocht aanvoer. Toch kan het voorkomen dat er in de stad mist te zien is. Één van de meest hardnekkige soorten mist in de stad is in de vorm van smog. Dit komt voor wanneer er veel fijnstof in de lucht hangt. Voor het ontstaan van waterdruppels in de lucht (dus mist of wolken) zijn er namelijk deeltjes nodig waar het vocht zich aan kan hechten. Bij smog zijn er extreem veel deeltjes in de lucht, waar bij ook maar een beetje afkoeling al condensatie optreedt. Zo ontstaat er een erg vervuilde mist. Dit gebeurt meestal boven een stad, omdat hier de meeste luchtvervuiling is door uitstoot van onder andere fabrieken en auto’s. In Europa valt de smog de laatste jaren mee, omdat de uitstoot van fijnstof sterk is afgenomen door een streng milieubeleid. Toch kan er af en toe nog smog ontstaan in Nederland, bijvoorbeeld tijdens de jaarwisseling. Door het vuurwerk worden er dan extra veel deeltjes in de lucht verspreid, wat in combinatie met weinig wind kan leiden tot smog. 

Mist of toch wolken?

Er is weinig verschil tussen mist en een wolk, het enige verschil is de hoogte. Een wolk bestaat namelijk ook uit kleine waterdruppels. Doordat het zonlicht niet direct door de waterdruppels heen gaat maar het licht verstrooid voordat het de druppel verlaat, zien we zowel de wolken en mist als een witte waas. Zonlicht is namelijk wit, wat inhoud dat het alle kleuren bevat. De waterdruppels in de wolken verstrooien de kleuren even goed. De meeste wolken komen daarentegen hoger in de atmosfeer voor. Hele laaghangende bewolking boven het aardoppervlak is dus ook mist. 

Mistboog

Naast de verschillende soorten mist kunnen er ook bijzondere fenomenen optreden die te maken hebben met mist, zoals de mistboog. Een mistboog ontstaat op een vergelijkbare manier als een regenboog. Zoals hierboven al beschreven, is mist te zien wanneer er zonlicht op de regendruppels schijnt en deze het zonlicht weerkaatsen. Wanneer dit onder een bepaalde hoek gebeurt, kan de mist te zien zijn in de vorm van een boog, net zoals bij een regenboog. Het verschil is dat bij een mistboog de druppels veel kleiner zijn. Hierdoor is de verstrooiing van het licht ook minder duidelijk en het licht wat door de druppels heen gaat zichtbaar als wit. Door de grootte van de druppels hebben mistbogen vaak ook een kleinere diameter dan regenbogen. Net zoals bij regenbogen kan je de boog alleen zien in de richting waar het zonlicht naartoe schijnt. 

Volksverhalen van de witte wieven 

In verschillende delen van Nederland, vooral in het oosten, zijn volksverhalen verbonden met het optreden van mist. Hier worden de laaghangende mistbanken ook wel witte wieven (= witte vrouwen in streektaal) genoemd. Dit kwam omdat de mistbanken al snel leken op vrouwen in witte gewaden die langzaam zich uitspreiden over het land. De witte wieven komen voor in verschillende sagen en kunnen zowel kwaadaardig of goedaardig zijn. De naam “witte” zou zowel op het uiterlijk of de wijsheid (van weten) kunnen duiden. Er bestaan verhalen waarin mensen verdwijnen in de mist van een moerasgebied en niet meer terugkomen, waarvan wordt gezegd dat ze zijn verleid door de witte wieven. Hierdoor zijn de witte wieven ook wel geassocieerd met de dood. 

Mist in de herfst

Mist kan dus op verschillende manieren ontstaan, en ook weer oplossen. In de herfst is de lucht vaak vochtig en koel genoeg zodat er mist ontstaat. De zon is juist niet krachtig genoeg in deze tijd van het jaar om de mist weer te doen oplossen, waardoor deze langer aanwezig blijft. De mist is meestal te zien boven landelijke gebieden omdat hier vaak koele, vochtige lucht aanwezig is. Hierdoor kunnen we juist nu meer genieten van de mooie beelden van mist over de weilanden, en fenomenen zoals de mistboog. Pas op dat je niet wordt verleid door de witte wieven…