De ijskoude start van de winter begin november 1980
Inmiddels staat november bijna op de kalender en nu al is het duidelijk dat wij de komende twee tot drie weken geen serieus winterweer in huis zullen krijgen. In het noordoosten van Europa evenwel wordt het spannend vanaf pakweg 12 november als een eerste portie echte winterkou vanuit de poolstreken richting Zuid-Scandinavië lijkt uit te stromen. Maar de kans dat deze ‘inleidende beschietingen’ zich veel verder zuidwaarts zullen uitbreiden acht ik nogal klein.Begin november 1980 gebeurde er iets unieks. Na zo’n beetje de slechtste zomer van de eeuw (de beruchte regenzomer van ’80) bracht begin september een week met mooi nazomerweer.
Oktober kenmerkte zich deels door een fase met tijdelijk zeer instabiel onweerachtig weer, maar tegen de maandwisseling trad een draconische verandering op in het luchtdrukpatroon boven Europa. Bijna uit het niets ontpopte zich een majestueus (winters aandoend) hogedrukgebied boven Scandinavië dat ons ruim een week lang ongebruikelijk koud winterweer bezorgde met nog een bak sneeuw op de koop toe.
Dijk van een hogedrukgebied Scandinavië
De eerste dagen van de ‘slachtmaand’ liep de druk in de ‘anticyclonale mastodont’ op tot bijna 1050 millibar en aan de zuidflank van het potente hoog werd zeer koude lucht uit Noordoost-Europa meegenomen naar de Benelux. Anno nu zou zo’n plots optredend ijskoud regime primo november vrijwel onmogelijk zijn, durf ik wel te beweren. Het ontbreekt telkens aan een reservoir met echte kou!
Snerpend koud ondanks felle zon
Het weekend van 1-2 november 1980 verliep nagenoeg wolkenloos en snerpend koud bij een vrij krachtige tot krachtige noordoostenwind. Ondanks de stralende zonneschijn de hele dag in een diep blauwe lucht, kwam de temperatuur op zondagmiddag maar amper boven nul uit terwijl de gevoelstemperatuur (windchill) regelmatig naar -6 of -7 graden liep.
Enorme bladval van de bomen
Opvallend was de intense bladval die dagen. Het nog resterende boomblad aan de takken werd als het ware gevriesdroogd en er lagen letterlijk decimeters hoge hopen blad pal onder de inmiddels kale bomen. Binnen een mum van tijd waren nagenoeg alle ‘bladdragers’ volledig kaalgeplukt door de premature koudegolf.
3 november 1980 historisch koude dag
Op 3 november werd er zowaar weerhistorie geschreven! De vroegste ijsdag in een winterseizoen was een feit met in de Bilt geen hogere temperatuur dan -1 graad tijdens de middag. In de Twentse contreien en ook regionaal in Zuid-Nederland bleef het zelfs 2 graden vriezen overdag.
Bijna strenge vorst des nachts
In de nacht naar 4 november werd het nog veel kouder en met laagste minima van bijna -8 graden vroor het (zeker lokaal aan de grond) bijna streng in een deel van het land en dat begin november..
Op ondiepe wateren kon zelfs al voorzichtig worden geschaatst door een enkele waaghals rond de vijfde.
In datzelfde weekend (1-2 november) nog sprak het KNMI te de Bilt in haar verwachting voor de komende dagen over een toenemende kans op sneeuw en die kwam met volle overtuiging!
Dik pak sneeuw in flink deel Nederland
In de avond van 6 november begon het in een deel van het land al te sneeuwen en vanwege de koude ondergrond en luchttemperaturen rond het vriespunt, bleef de sneeuw liggen. Velen waren zeer verbaasd en verheugd toen ze in de vroege ochtend van 7 november een deftig pak sneeuw ontwaarden.
In een zone van Haarlem via Amsterdam naar Midden-Nederland viel plaatselijk 15 centimeter sneeuw die vooral op de Veluwe enige etmalen bleef liggen. De dooi zette namelijk niet echt door de dagen erna. Er volgden nog enkele zeer kille en bewolkte dagen waarbij ook (ijs)mist optrad bij dagtemperaturen die niet veel verder opliepen dan +1 graad.
Waarschijnlijk is die 15 centimeter sneeuw die her en der werd opgetekend op 7 november 1980 de dikste laag die ooit werd gemeten zo vroeg in het winterseizoen. Althans bekeken over een periode van honderd jaar. Wellicht lag er in de Kleine IJstijd meer sneeuw tijdens de eerste novemberweek?
Rest november 1980 soms zeer zacht
Na 10 november was het vroege winterweer verdreven uit het land en later die maand volgde zelfs een zeer zachte fase met tevens erg veel wind.
De winter die volgde, die van 1980-1981, werd vrij zacht maar leverde wel leuke sneeuwsituaties op (voor de liefhebbers) zoals begin januari 1981 toen er regelmatig intens zware sneeuwbuien vanaf de Noordzee vielen. Het horizontale zicht in die extreem dichte sneeuwdouches liep soms terug tot minder dan 50 meter en er was dan ook regelmatig veel verkeersoverlast doorheen het land. We hadden traditioneel kwakkelweer in huis.
Eind februari nog korte toegift van Koning Winter
Pas eind februari dat nieuwe jaar werd het nog enkele dagen koud met een noordoostenwind en wat lichte sneeuwbuien. Veel kouder dan -10 graden werd het niet gedurende een enkele heldere stille nacht en overdag werden er nog nipt twee ijsdagen uitgeperst.
Vroege winterkoude geen garantie voor strenge winter
Zo zie je maar, een vroege introductie van Koning Winter biedt geen enkele garantie op een koud vervolg. Andersom kan het ook. Na een zachte december en januari kan de winter nog keihard toeslaan in februari. Ik noem de zeer koude sprokkelmaanden van 1929, 1956 en 1986. Wat recenter nog en in veel mindere mate: 2012 en 2021.
