Winterslaap wordt steeds meer een powernap

Een witte kerst, een Elfstedentocht, een dik pak sneeuw in je achtertuin: langzaam maar zeker merken we dat dit dingen uit het verleden zijn. Echte koude perioden komen nog wel eens voor, ook dit keer hebben we er zo eentje gehad. Maar het was kort. We kunnen het woord winter nauwelijks nog zonder aanhalingstekens gebruiken.

De natuur, die ook zo z’n jaarlijkse cyclus heeft, kan allang niet meer rekenen op een paar maanden in de ruststand en we zien allerlei dieren en planten om de haverklap weer tot leven komen op momenten dat dat eigenlijk niet ‘hoort’.

Muggen

Deze week kregen we alweer foto’s van bloeiende narcissen binnen, die normaalgesproken de start van de lente zouden moeten aankondigen. Nog steeds zien we overal weidevogels, die kennelijk niet eens meer de moeite nemen om naar warmere oorden te vliegen. Niemand weet meer waar het hooikoortsseizoen begint of eindigt en de muggen zoemen nu ook in de kerstvakantie vrolijk rond je hoofd. De herfst gaat bijna geruisloos over in de lente.

Deze week kwam het bericht dat er al allerlei vlinders uit hun winterslaap zijn gekomen door de hoge temperaturen. Vlinders, in de eerste week van januari. Het is niet goed voor ze om veel te vroeg wakker te worden, volgens de Vlinderstichting. Overleven kost ze enorm veel energie en dat hebben ze nodig als ze in het voorjaar aan de voortplantingstijd beginnen. Als het weer kouder wordt, gaan de uitgevlogen vlinders wel weer opnieuw in winterslaap. Maar als er meer van die extreem warme periodes zijn, zal dat veel vlinders fataal worden.

Paddentrek

Ook amfibieën lijken de kluts kwijt. Veel salamanders, kikkers en padden zijn al weer uit hun winterslaap gekomen. Hier en daar zijn er al dieren aan de paddentrek begonnen, die normaalgesproken eind februari pas losbarst. Ook zijn er al her en der egels gespot, die eigenlijk nog maanden door zouden moeten slapen. Overigens worden egels wel eens vaker even wakker tijdens hun winterslaap, en gaan dan weer verder als het weer koud is. Nu hebben ze eigenlijk geen reden om in hun winterverblijf weer in te duiken; het voelt ook voor hun al als lente.

Is dit erg?

Veranderingen en verschuivingen in de natuur zijn in principe van alle tijden. Dieren (en planten) hebben zich in de loop der geschiedenis al veelvuldig moeten aanpassen aan allerlei veranderende omstandigheden. Dat is allemaal heel normaal, gezond, en bovendien fantastisch dat het zo werkt. Maar: daar gaan vele generaties overheen. Nu veranderen die omstandigheden in zo’n hoog tempo, dat het voor niemand bij te benen is.

Dus ja: dat is wel erg. Een winterslaap is een manier om een periode van voedselschaarste door te komen, door je hele lichaam op een laag pitje te zetten. Je bouwt een lekkere vetlaag op in de zomer en dan kun je daar de hele winter op teren. Briljant natuurlijk. Maar wat er gebeurt, als een dier te vroeg uit zijn winterslaap komt, is dat zijn opgebouwde reserves veel te vroeg en te veel aangesproken moeten worden. Dieren raken zo verzwakt. Dat dat een keertje gebeurt is geen drama, want de natuur kan best tegen een stootje. Maar als dat jaar na jaar gebeurt, wat ondertussen wel zo’n beetje het geval is, kan dat funest gaan worden.

Knop

Stel dat het nu weer koud wordt, en de dieren weer terug ‘naar bed’ gaan, dan hebben ze al heel veel van hun reserves opgebruikt. Er is op dit moment ook nauwelijks voedsel voorhanden waarmee ze die voldoende zouden kunnen aanvullen. Ook daarom is een veel kortere winterslaap - een powernap, zogezegd - dus niet genoeg. En zo wordt het maar zeer de vraag of ze die eventuele tweede winterslaap nog doorkomen. Het in- en uitgaan van een winterslaap is ook een intensief proces, en niet ‘een knop die je even aan of uit kunt zetten’, vertelt een Belgische natuurkenner aan de VRT.

Het is vooral het onvoorspelbare aan de winters van tegenwoordig, en de snelle wisselingen van temperatuur, die allerlei dieren de das om kan doen. Vlinders bijvoorbeeld, kunnen teveel onderbrekingen van hun winterslaap niet aan. Bovendien is er voor een vlinder die nu wakker wordt, nog nergens een bloem te bekennen. Een vogel die steeds vroeger eieren legt, kan straks nog nauwelijks voedsel vinden voor zijn jongen. De laatste jaren zien we dat steeds vaker misgaan. In principe is de natuur vaak in staat zichzelf te herstellen, maar dan moeten er wel weer eens een paar normale – of liever: ouderwetse winters komen. En of dat nog gaat gebeuren…