Waarom we blij worden van zon en waarom zon goed voor ons is
Zonnig weer: voor veel mensen is dat toch het favoriete weerbeeld. Deze lente kwamen zon- en warmteliefhebbers niet altijd aan hun trekken. Dit weekend is het weerbeeld wat dat betreft beter. Komende week volgt er eerst weer een dipje met lagere temperaturen, later lijkt er weer veel ruimte te komen voor de zon. Daarover later meer. Eerst: waarom worden de meeste mensen eigenlijk zo blij van de zon? En waarom is de zon goed voor ons? Hoe kun je het beste profiteren van de zon?Wie wordt er niet vrolijk van: warmte van de zon op je lichaam en een stralend blauwe lucht met een wijds uitzicht zodra je de deur uitstapt. Voor veel mensen heeft de zon een positief effect op de gemoedstoestand en de mentale gezondheid. Hoe komt dat?
De wetenschap heeft sterk bewijs dat zon- en daglicht in het algemeen inderdaad direct de (mentale) gezondheid van de mens kan beïnvloeden.
Meer gelukshormoon door zon
Voor de mentale gezondheid zit dat als volgt: de hoeveelheid en felheid van het zonlicht heeft een direct effect op de hoeveelheid serotonine die wordt aangemaakt. Serotonine is een van de hormonen die het gevoel van geluk en welzijn positief beïnvloedt. Daarnaast kan het kalmte en focus bevorderen, terwijl lage serotoninegehalten juist in verband worden gebracht met een hoger risico op depressie. Wat blijkt: hoe meer mensen blootgesteld zijn aan zonneschijn en hoe feller het daglicht waaraan men blootgesteld is, des te meer serotonine men aanmaakt.
Versterkte slaap-waakcyclus door zon
Naast meer productie van serotonine, helpt zonlicht ook met het reguleren van je slaap-waak cyclus, of met andere woorden het “circadiaans ritme” of je “interne klok”. Wanneer licht je ogen bereikt, stuurt het een signaal naar een deel van je hersenen dat je circadiaans ritme regelt. Zo worden cortisol en andere hormonen aangemaakt waardoor je wakker wordt en je je alerter voelt. In de avond zorgt de afname van zonlicht er juist voor dat melatonine vrijkomt.
Wanneer je daadwerkelijk ‘gebruik maakt’ van de zon gedurende de dag, helpt dat de regeling van die slaap-waakcyclus. Daardoor voel je je overdag fitter en alerter, en kun je ’s nachts beter slapen. En dat laatste zorgt op zijn beurt ook weer voor een beter gevoel overdag. Zowel fysiek als mentaal!
Neurowetenschappers zoals Andrew Huberman en Matthew Walker, waarvan laatstgenoemde gespecialiseerd is in slaap, bepleiten dan ook om gebruik te maken van daglicht om je welzijn en slaap te bevorderen. Zij menen dat het vooral goed is voor je slaap-waakcyclus om gedurende het eerste deel van de dag daglicht op de huid en in de ogen (maar kijk nooit direct in de zon!) te krijgen.
Beweging
Ook zorgt zon en ‘mooi weer’ er in het algemeen voor dat men er meer op uit trekt. Bij mooi weer maken mensen eerder een langere wandeling en is men meer geneigd om andere buitenactiviteiten te ondernemen. Beweging is vanzelfsprekend goed voor de gezondheid, zowel fysiek als mentaal.
Daarbij komen in de zon, met het contrast van de blauwe lucht en eventueel een paar witte stapelwolken, de kleuren van andere dingen, zoals de natuur, het best tot hun recht. Volgens veel mensen ziet de natuur er met zonnig weer op zijn mooist uit, al is dit natuurlijk subjectief.
Vitamine D en zon
Dit is voor veel mensen wel een bekend voordeel van de zon: wanneer de zon op je huid straalt, maakt je lichaam vitamine D aan. Vitamine D is onder andere belangrijk voor de absorptie van mineralen en specifiek calcium. Om deze reden is vitamine D belangrijk voor het sterk houden van je botten. Verder suggereert wetenschappelijk onderzoek ook dat vitamine D helpt bij het versterken van je immuunsysteem en spierfuncties. Recentelijk onderzoek lijkt er zelfs op te wijzen dat een gezonde voorraad Vitamine D kan leiden tot een milder verloop van griep of Covid-19 [1,2].
Specifiek straling in de golflengte van ultraviolet B (UVB-straling) speelt een rol bij de aanmaak van vitamine D. Wanneer UVB-straling je huid bereikt, reageert deze straling met een vorm van cholesterol in je huid. Bij deze reactie wordt deze vorm van cholesterol omgezet in previtamine D. Warmte van je lichaam helpt dan weer om dit om te zetten in vitamine D3, en deze vorm van vitamine D wordt via de lever en nieren omgezet in de actieve vorm van vitamine D. Vanuit hier wordt de actieve vorm via de bloedstroom door het lichaam gepompt, zodat je lichaam het uiteindelijk kan gebruiken.
De hoeveelheid vitamine D die wordt aangemaakt bij straling van de zon is niet voor iedereen hetzelfde. Zo wordt bij mensen met een donkerdere huidskleur meer UVB straling opgenomen door melanine in de huid. Mensen met een donkerdere huid hebben daardoor meer blootstelling nodig voor dezelfde hoeveelheid vitamine D productie. Verder is de hoeveelheid vitamine D die je aanmaakt afhankelijk van het huidoppervlakte waar de zon rechtstreeks op kan schijnen (in hoeverre het lichaam bedekt is) en de zonkracht. In de zomer is de zon soms zo sterk dat 10 minuten blootstelling al genoeg is voor maximale vitamine D productie.
In de winter kan het zo zijn dat de zon te zwak is voor vitamine D productie, vanaf ongeveer zonkracht 3 vindt vitamine D productie plaats. Overweeg in de winter – doe altijd navraag bij een arts, diëtist of farmaceut! – om vitamine D supplementen in te nemen of voedsel te eten dat vitamine D bevat.
Tegelijkertijd brengt blootstelling aan de zon ook het risico op verbranding met zich mee. En hier geldt juist weer: hoe lichter je huidskleur, des te makkelijker je verbrand. Lees hierom ook de tips van het KWF. Zij waarschuwen onder andere voor het feit dat je niet eindeloos veel vitamine D aan kan maken m.b.v. de zon. De hoeveelheid vitamine D die het lichaam aan kan maken is gelimiteerd. Met het risico op verbranding is meer dus niet altijd beter.
Er zijn tegenwoordig allerlei manieren om voldoende (maar niet te veel) vitamines binnen te krijgen. Neem bijvoorbeeld een vitamine abonnement, daar krijg je aan de hand van een persoonlijke test te zien welke vitamines voor jouw situatie geschikt zijn.
Gevaren van de zon
Buiten het grote aantal voordelen van de zon voor de (mentale) gezondheid, daar kent zon ook een aantal risicofactoren. Zoals gezegd kan teveel en te lange blootstelling aan de zon leiden tot verbranding, wat het risico op huidkanker weer vergroot. Vooral op lage breedtegraten en op grote hoogtes (in de berggebieden) is de kans op verbranding extra groot. In berggebieden komt dat omdat de atmosfeer op grote hoogte dunner is, waardoor minder UV-straling wordt onderschept door de atmosfeer. In de buurt van reflecterende oppervlakten zoals sneeuw of water verbrand je ook sneller. Verder kun je je ogen beschadigen als je rechtstreeks in de zon kijkt.
Kijk voordat je erop uit gaat dan ook altijd naar de verwachting voor de zonkracht en bereid je goed voor. Zet een zonnebril en petje of hoedje op en bedek je lichaam en/of smeer je lichaam in met een hoge factor zonnebrandcrème. En wanneer je alle benodigde voorzorgsmaatregelen hebt genomen: geniet dan maximaal van alle voordelen die de zon met zich meebrengt.
Hoe maak je het best gebruik van de zon?
Om af te sluiten, kunnen we het als volgt samenvatten. Zon heeft een positieve invloed op de fysieke en mentale gezondheid, zolang je jezelf beschermt tegen de gevaren van de zon. De meest positieve invloed kun je ervaren door erop uit te gaan van de ochtend, waarbij het voor je slaap-waakritme vooral goed is om in de ochtend veel zonlicht te ‘ontvangen’.
Tenslotte is het het benoemen waard dat om vergelijkbare redenen daglicht ook goed voor je als de zon niet schijnt. Dus overweeg ook om in bewolkte omstandigheden die wandeling te maken of die ene buitenactiviteit te voltooien.
Wanneer weer zon?
Dit weekend scheen de zon al volop. Blijft dat ook de komende week zo? Komende week wordt volgt een dipje met lagere temperaturen, meer bewolking en kans op wat neerslag. Morgen is vooral in de ochtend in het binnenland nog kans op zon, daarna neemt vanaf woensdag of donderdag de kans op zon weer toe en lijken we onder invloed van een hogedrukgebied met een reeks van vrij zonnige dagen te maken gaan krijgen. Hou er wel rekening mee dat op heldere dagen de zonkracht deze tijd van het jaar vrij hoog ligt! Meer over het weer lees je natuurlijk in ons weerbericht.
