Regen: hoe groot kan de intensiteit in Nederland zijn?

Maar hoe hard kan het eigenlijk in Nederland regenen? Tijdens de zware buien, die grote delen van Arnhem op 28 juli 2014 onder water zetten, viel in totaal 132 millimeter regen, waarvan 76 millimeter in één uur tijd. Het KNMI meldt op zijn site dat dit dichtbij de recordintensiteit van 79 millimeter in één uur kwam, gemeten op 28 juni 2011 in Herwijnen. We hebben het hierbij dan over een meting op één van de automatische weerstations van het KNMI. De meeste buien in Nederland laten de weerstations van het KNMI echter ongemoeid, dus staat het wel vast dat die 79 millimeter in één uur tijd van Herwijnen niet het record is van de neerslagintensiteit die we in Nederland kunnen bereiken.

Records wereldwijd

Kijken we wereldwijd dan geldt de 38 millimeter die ooit in Barot op het eiland Guadeloupe viel als het wereldrecord regen in 1 minuut (!). Dat is in de Nederlandse situatie de helft van de hoeveelheid regen die in een maand valt, in slechts één minuut. Stel je dat eens voor. In Holt, in de Amerikaanse staat Missouri viel in een uur tijd 305 millimeter. Dat is 305 liter water op iedere vierkante meter in slechts 60 minuten tijd. Ruim 5 millimeter per minuut dus. Het etmaalrecord staat met 1825 millimeter op naam van Foc-Foc op Réunion.

Voor Nederland is het moeilijk om het precieze record te bepalen, omdat lang niet overal gemeten wordt. Vanuit mijn eigen ervaring als weervolger (sinds 1976, toen een zware storm mij als 7-jarig jongetje op het spoor van het weer zette), is er maar één situatie geweest die wellicht een indruk heeft gegeven van wat er in Nederland echt mogelijk. Dat kan niet anders zijn dan de bui die aan het einde van woensdagmiddag 31 juli 2002 over Garderen (Veluwe) trok en het dorp, dat op een heuvel ligt, in 20 minuten tijd volledig ponder water zette. Net als in ons verhaal over Arnhem (28 juli 2014) ging het ook hierbij om een Ostgewitter.

Warm en koud

Op de weerkaarten lag toen in de bovenlucht een lagedrukgebied boven Noordwest-Frankrijk (met in Nederland hoog in de atmosfeer een zuidoostelijke wind). Aan de grond was er een vlak lagedrukgebied. In Noord-Nederland was de wind nog noordoostelijk en was de lucht warm, in het zuiden was de wind al naar het zuidwesten gedraaid en bevond zich koelere lucht. Ik woonde in Nijmegen, waar de koelere lucht al was binnengevallen. In het noordelijker gelegen Garderen, waar mijn ouders wonen, moest dat nog gebeuren.

Omdat een voor die dag geplande afspraak niet doorging, besloot ik naar Garderen te rijden, met in mijn achterhoofd het idee dat daar nog een bui kon ontstaan. In Nijmegen, waar het al koeler was, zou dat niet meer gebeuren. Het bleek een goede keuze te zijn. In Garderen was het die dag nog warm (het werd 29 graden) en het grootste deel van de dag zonnig. Er ontstonden een paar kleine stapelwolken. Ik fietste met mijn vader een grote ronde en we zaten lekker in de tuin. Er leek niks te gebeuren. Aan het einde van de middag besloot ik nog wat mee te eten om daarna weer naar Nijmegen terug te gaan.

Onweer

Ineens, en zo ging het echt, bolde boven de warme stuifzanden ten zuidoosten van het dorp een snel groeiende stapelwolk op. Binnen een kwartier tijd groeide hij tot een machtige cumulonimbus uit, die vervaarlijk gromde van het onweer terwijl hij steeds dichterbij kwam. Rond een uur of half 6 werd het aan de zuidkant van het dorp aardedonker. Al snel vielen de eerste druppen, maar het zette niet meteen door. Af en toe kwamen windvlagen vanuit de bui die wel regen met zich meebrachten. Het koelde steeds meer af.

Mijn ouders wonen aan de rand van het dorp en hebben aan de achterzijde van hun huis uitzicht op een open veld, met aan het einde (500 meter verder) een bosrand. Toen de echte bui dichterbij kwam, was die bosrand ineens niet meer zichtbaar. Een minuut later ongeveer barstte het noodweer los. De regenintensiteit nam in één klap geweldig toe. Op de met klinkertjes belegde oprit naar het huis en de weg ervoor spatten de druppen uiteen.

Op een heuvel

Nu ligt Garderen op een heuvel, met de molen op het hoogste punt (48 meter). Vandaar spreiden de wegen zich als een spinnenweb naar alle kanten uit en lopen omlaag. In het centrum bevindt zich een soort kom, waar vroeger ook een meertje was. Hier verzamelt het regenwater zich tijdens zware buien. Dit is ook de plaats waar het dan tot wateroverlast komt. Het eethuis, dat daar aan de weg is gevestigd, kan erover meepraten.

Extreem zware regenval

Ook op 31 juli 2002 liep de dorpskom onder water. Maar nu ging het verder. Terwijl de tijd vorderde, we waren een minuut of 10 onderweg, nam de regenintensiteit alleen maar toe. Op het hoogtepunt van de bui was de overkant van de straat niet meer zichtbaar. Je hebt het dan over een afstand van zo’n 15 meter. Geen van de mensen die stonden te kijken, had dit ooit eerder gezien. Fietsers, die onder een boom aan de overkant van de weg stonden te schuilen, raakten in paniek. Dat zagen we niet, maar we hoorden het wel. Snel werden ze bij een van de huizen in de buurt geroepen en naar binnen gedirigeerd.

Overdonderend

Het geluid van de regen was overdonderend en alom aanwezig. Mijn vader, die niet de eerste is om zich ergens over op te winden, riep van boven dat hij deze heftigheid nooit had meegemaakt. Felle bliksems begeleidden het geheel. Op enkele plaatsen in het dorp ontstond brand. Ongeveer 5 minuten later nam de intensiteit van de regen af. Wat we voor ons zagen was uniek. Niet alleen was de weg, waar normaal door het aflopende profiel niet eens plassen bleven staan, over de hele breedte gevuld met een snel stromende en hevig kolkende waterstroom, ook naast de weg stond alles onder water. Dat gold ook voor de tuin achter het huis van mijn ouders. In de serre kwam zelfs water naar binnen.

Kelders liepen onder

Op diverse plaatsen in het dorp liepen kelders onder. In de dorpskom stond wel een meter water. Dit keer bleef de overstroming niet tot de kom beperkt. Er was zoveel water dat het centrum volledig vol was gestroomd en daarna overstroomd. Daardoor kwamen ook de wegen in ons deel van het dorp geheel blank te staan met het snel stromende water.

Ontluisterend beeld

Een rondje door het dorp, na afloop van de bui, leverde een ontluisterend beeld op. Bijna overal waren mensen met het water in de weer. Vele wegen waren afgesloten om te voorkomen dat auto’s hard door het water zouden rijden en met hun golven nog meer schade zouden aanrichten. Vanuit alle hoeken kwamen brandweerwagens binnenrijden. Dichtbij ons stond een huis in brand. Ook op andere plaatsen was het tot kortdurende brandjes gekomen.

Emmer als regenmeter

Helaas stond tijdens het noodweer geen regenmeter in onze tuin. We moesten het met een emmer doen, die middenin de tuin stond en nog leeg was toen het noodweer begon. Uit de maten en de waterinhoud ervan na de bui konden we berekenen dat er ongeveer 80 millimeter moest zijn gevallen, waarvan het overgrote deel (zo’n 75 millimeter) in slechts een kwartier tijd. Dat zou een gemiddelde moeten hebben opgeleverd van ongeveer 5 millimeter per minuut. Op het hoogtepunt is het waarschijnlijk echter nog harder gegaan.

Nooit meer meegemaakt

Inmiddels zijn we vandaag precies 21 jaar verder. Nooit meer sinds dat moment en ook niet eerder heb ik het zo hard zien regenen als toen. Ook niet tijdens de 132 millimeter in Arnhem op 28 juli 2014 en ook niet tijdens de 165 millimeter in Marbella, vele jaren geleden. Bij die gelegenheid stonden we, een kilometer of 15 buiten de stad, in de deuropening van een supermarkt toen een zware onweersbui de straat voor ons in een kolkende watermassa deed veranderen. In een uur tijd viel ongeveer 80 millimeter. Maar ook mijn vader, die er wederom bij was, moest bekennen dat het in 2002 in Garderen toch nog een stuk harder had geregend.