1983: Natste lente ooit ontaardde in ramp op de velden

Zelf kom ik voor wat mijn herinnering aan de lente van 1983 betreft (ik was toen 14 jaar) niet verder dan de Hemelvaartsstorm, die het land dat jaar op 12 mei 1983 volledig verraste. Het is misschien wel de meest opvallende storm uit het verleden geweest. Het werd noodweer, veroorzaakt door een uiterst kleine, maar zeer felle Kanaalrat.

Waanzinnige verrassing

De weermodellen van toen misten het zich ontwikkelende lagedrukgebiedje, omdat het maar zo klein was, compleet en het weer stelde de meteorologen die dag voor een waanzinnige verrassing. Vanuit het niets sloeg een zware storm toe. Ik weet nog hoe verbaasd ik was toen we in de auto, onderweg naar Zwolle, op de radio de volgende waarschuwing voor de scheepvaart hoorden: district Vlissingen zuidwest 12, alle overige districten zuidoost 5. Wat? District Vlissingen zuidwest 12? Dat is een orkaan!

Uiteindelijk waaide het in Zeeland en langs de westkust gemiddeld over een uurvak met windkracht 9 en daarmee was een officiële storm een feit. Maar over een wat kortere periode was er in deze regio’s tijdelijk een zware west-zuidwesterstorm, windkracht 10. En in Cadzand werd, gemiddeld over tien minuten, zelfs maximaal windkracht 11 gemeten, waarbij een windstoot met een snelheid van 133 kilometer per uur voorkwam. In IJmuiden kwam de windmeter tot een maximale vlaag van 131 km/u.

Elf mensen kwamen om

De storm stak opeens op en duurde ongeveer twee uur. Het hoogtepunt was rond 13 uur. De piepkleine randstoring had op een gegeven moment een laagste kerndruk van slechts 984 hectoPascal, en de storm die eraan gekoppeld was een diameter van niet meer dan rond 100 kilometer. De chaos was compleet. Er vielen vele gewonden en helaas verloren ook 11 mensen, vooral zeilers, het leven. Niet alleen watersporters kwamen in de problemen: automobilisten kregen met flinke rukwinden te maken, terwijl fietsers en voetgangers ook nog eens moesten uitkijken voor vallende takken en bomen. Eenmaal in Zwolle aangekomen, zag ik tijdens de storm ook meerdere bomen omgaan.

Het was misschien wel de meest extreme uitspatting van het weer in die voor velen verloren lente. Een veel stillere ramp speelde zich op de velden af. Als je de weerkaarten van die lente van 1983 terugkijkt, dan spat de somberheid ervan af. Hogedrukgebieden kwamen nauwelijks in het spel voor. In maart (gemiddelde temperatuur 5,7 graden en in De Bilt 80,6 millimeter neerslag) regeerde een westcirculatie. De twee maanden erna zag je het ene na het andere lagedrukgebied vanuit het noordwesten op het Noordzeegebied afkomen en boven de Britse eilanden voor anker gaan. April kwam daarbij in De Bilt op een gemiddelde temperatuur van 8,5 graden uit met 85 millimeter regen. Mei was met gemiddeld 10,6 graden en 123,1 millimeter regen een ronduit koude en bijzonder natte laatste lentemaand.

De velden werden natter en natter

Doordat droge dagen hoegenaamd ontbraken en de bodem door de vele regen vrijwel voortdurend verzadigd was, werden de velden natter en natter. Vooral in Friesland, het noorden van Groningen, op de zandgronden van Drenthe en in Zeeland lukte het veel boeren maar niet de gewassen de grond in te krijgen. Pootaardappelen liepen al uit, voordat ze gepoot konden worden, bieten konden niet worden gezaaid, en andere gewassen – al wel op het veld – stonden in het water te rotten voordat de lente voorbij was.

De nood werd, naarmate de regens langer duurden, hoger en hoger. Landbouwers in de getroffen gebieden probeerden het wel, maar hun machines kwamen in de modder vast te zitten. Landbouworganisaties trokken in Den Haag aan de bel en vroeg steun voor de noodlijdende boeren. Op een bepaald moment werd zelfs overwogen de inkomstenbelasting voor de getroffen groep uit te stellen. De toenmalige minister Braks van landbouw reisde met zijn medewerkers stad en land af om de schade op te nemen. De kranten stonden er vol van. Zelfs over de psychische gezondheid van veel boeren waren er veel zorgen.

Scholieren hielpen bij poten aardappelen

Toen op de laatste dag van mei in De Bilt eindelijk de temperatuur voor de eerste keer boven 20 graden kwam – nog nooit was en is die eerste warme dag op het landelijke hoofdstation zo laat in het seizoen pas gemeten – werd het eindelijk droger. Met man en macht probeerden de boeren toen alsnog zoveel mogelijk op de velden te krijgen, daarbij zelfs door scholieren bijgestaan die een dagje bij het poten van de aardappelen kwamen helpen.

Gemiddeld over het land leverde de lente van 1983, vooral door de extreem natte meimaand, 282 millimeter aan neerslag op. We zullen er dit jaar een hele kluif aan hebben om dat totaal in te halen. Waarschijnlijk lukt dat ook niet, ondanks de extreem natte eerste twee maanden van de lente, die we toch al hebben gehad. De zon scheen iets meer dan 315 uur, zo’n 230 uur minder dan gebruikelijk. Daarmee is de lente van 1983 ook nog steeds de somberste ooit. Wellicht heeft dat ook de herinnering destijds beïnvloed. Met een temperatuur van 8,3 graden was het – in die tijd – niet eens overdreven koud.

Warme, droge en zonnige zomer volgde

Wat volgde was een warme, zeer droge en zeer zonnige zomer. Alle drie de zomermaanden leverden bijzonder fraai en aangenaam zomerweer op. In juli kwam het tussen de 4de en de 12de tot de enige hittegolf, maar met 39 zomerse en 7 tropische dagen haalde het zomerweer ook op veel andere momenten uit. Met gemiddeld over de hoofdstations 113,5 millimeter regen is de zomer van 1983 nog altijd de op drie na droogste sinds 1901. Verder scheen de zon 702 uur, goed voor een twaalfde plaats in de lijst van zonnigste zomers ooit. Kijkend naar 1983, is er dus ook voor dit jaar hoop voor de zomer, ook al was de lente nat.

Met dank aan Jannes Wiersema.