Winterverwachting 2023: Wat is er dit jaar nodig voor een koude winter?

De aanloop naar de winter van dit jaar, die aanstaande donderdag – als de eerste wintermaand december op de weerkaarten verschijnt – officieel begint, is op een aantal manieren bijzonder geweest. Niet alleen hing het al vanaf september, het moment dat we onze vroege winterverwachting uitgaven, in de lucht dat de winter er dit jaar meteen ook vroeg bij zou zijn (wat later deze week lijkt uit te komen), ook lag op het Noordelijk Halfrond kortgeleden even meer sneeuw dan ooit eerder in de laatste 57 jaar.

Koud Siberië

Als je de weerkaarten van dit moment bekijkt, dan valt op hoe koud het op dit moment in grote delen van Siberië is. Vooral in een deel van Centraal-Siberië, maar vooral in grote delen van het zuiden, liggen de temperaturen – ver – onder normaal. En normaal is het daar al koud. In de koudste plaats op het Noordelijk Halfrond Ojmjakon vroor het vanochtend 51 graden. En dan is de winter nog niet eens begonnen.

Dat we ook in Nederland geleidelijk aan winterweer mogen gaan denken, heeft met het feit te maken dat de wind bij ons vanaf woensdag naar oostelijke richtingen draait. Daarmee komt de weg vrij voor koudere lucht om tot over onze omgeving uit te stromen. Het gaat daarbij gelukkig nog niet om de superkoude lucht vanuit Siberië, maar wel om een koudere luchtsoort die boven het oosten van Europa aanwezig is.

Nauwelijks boven nul

De temperaturen gaan dus omlaag. Er zijn berekeningen die het in het komende weekend al nauwelijks meer boven nul laten komen. Het is daarbij vaak bewolkt, en als er al iets uit de bewolking valt (de kans daarop is maar klein), dan kan dat ook zomaar wat (natte) sneeuw zijn. Het weerbeeld ziet er dan alweer heel anders uit.

De vraag die we nog niet beantwoord hebben, is wat nu het beste is voor het vervolg van de winter? We redeneren vanaf hier even vanuit het perspectief van winterweer, waarbij we ons maar al te goed beseffen dat maar weinigen daar nu op zitten te wachten, gezien de energiesituatie van dit moment. Om snel winterweer te kunnen krijgen, zijn oosten- of noordoostenwinden nodig. Het liefst in combinatie met een koude bovenlucht.

Koude bovenlucht

Die oostenwinden krijgen we in Nederland de komende tijd, vanaf woensdag al. Aan de tweede voorwaarde, die van een koude bovenlucht, wordt nog niet echt voldaan. Sterker nog: na het komende weekend lijkt de bovenlucht juist weer op te warmen. Wat aan de grond nog niet gebeurt, gebeurt op hoogte wel. Zachtere lucht, afkomstig vanuit het zuiden van Europa, weet onze omgeving weer te bereiken. En ook al blijft de wind aan de grond oostelijk, door de warmere lucht op hoogte, gaat ook de temperatuur aan de grond dan weer wat omhoog. Het best merk je dat in het zuiden, het minst in het noorden.

Het feit dat het weer in grote delen van het Noordelijk Halfrond de komende tijd door hogedrukgebieden wordt beïnvloed, laat zien dat de onderkant van de poolwervel, die enorme pilaar van lucht die om het poolgebied heen draait, erg zwak is. En niet alleen dat, hij is nabij het aardoppervlak helemaal aan stukken gescheurd. De situatie, zoals die nu op de weerkaarten staat, kan dan ook zomaar 2 weken duren. Dat zie je in de pluimverwachtingen van dit moment mooi terug. December maakt dan ook een koude start.

Hoge deel van de poolwervel

Mogelijk voor de tweede helft van december al, maar in elk geval voor de winter vanaf januari, is het gedrag van het hogere deel van de poolwervel van belang. Het stuk dat veel verder van het aardoppervlak vandaan en zelfs in de stratosfeer ligt. Daar waait het een stuk harder en ziet de poolwervel er nu al steviger uit. De vraag is in hoeverre die sterke poolwervel bovenin er de komende tijd in zal slagen om in het stuk eronder, waar het nu zo’n rommeltje is, weer orde op zake te stellen. Dat lijkt eerst nog lastig te zijn.

Toch laten de berekeningen van alle leidende computercentra zien dat het hoge deel van de poolwervel – net als vorig jaar – alleen maar sterker zal worden, sterker dan normaal ook. En dan is het een kwestie van tijd totdat de onderkant daarop reageert en ook in een veel sterkere stand zal schieten. Zodra dat gebeurt, is het met de winter bij ons waarschijnlijk gedaan. En dat is het scenario in de winterverwachting dat de meeste kans maakt.

In wanorde

Een koudere voortzetting maakt de grootste kans als ook de bovenkant van de poolwervel op enig moment in wanorde raakt. Het ziet daar voorlopig nog niet naar uit. Het zou later in de winter nog wel kunnen gebeuren, maar daarvoor is ook het gedrag van het hogedrukgebied boven Europa de komende tijd van belang. We zien daar twee bewegingen.

Het gunstigste voor de winter zou zijn dat het zijn centrum ergens boven Rusland zou houden, met een uitbreiding tot over Scandinavië. Alleen op die manier kan de wind bij ons oostelijk blijven en kan het grondwerk worden gelegd voor een SSW, een plotselinge opwarming van stratosfeer boven de Noordpool. Alleen zo’n SSW kan de poolwervel ook op die hoogte in wanorde brengen. En dan kan de winter tot later in het seizoen aanhouden.

Naar het westen

Een andere optie is, en ook dat wordt steeds berekend, dat het hogedrukgebied naar het westen trekt en bij IJsland en Groenland uitkomt. Voor de korte termijn zou dat een spectaculaire ontwikkeling kunnen zijn. Koude, Arctische lucht zou dan op enig moment, met een noordelijke wind, direct vanuit het Poolgebied tot over onze omgeving door kunnen dringen. En dan heb je de winter zomaar te pakken, misschien ook wel met sneeuw.

Het nadeel is dat zo’n hogedrukgebied vaak nog verder naar het westen trekt, zoals vorig jaar in december gebeurde. De koude lucht komt dan, in plaats van boven Europa, boven de Oceaan terecht. En dan kan de westcirculatie beginnen. Dat was precies de manier waarop we vorig jaar het zicht op de winter verloren. Bovendien wordt er, als het hogedrukgebied naar het westen trekt, niets meer gedaan aan het voorbereiden van een SSW. En dus mist de basis, later in de winter voor een kouder vervolg op dat moment.

Rond de Oeral

Dus: als je op winter hoopt, hoop je ook op een hogedrukgebied dat een stevige basis houdt in het gebied rond de Oeral. Alleen dan kan het later in de winter nog wat worden. Zo niet, dan ligt later in de winter een zachte westcirculatie voor de hand. En zijn er alleen kleinere kansen (moeilijker in te koppen) voor nog een koud vervolg. We gaan het zien.