Steeds meer tekenbeten, wat is er aan te doen?
Het is deze week de Week van de teek. Dat klinkt niet bepaald feestelijk, want teken kennen we als vervelende bijtende beestjes die ook nog eens ernstige ziektes kunnen verspreiden. Reden te meer om daar eens wat meer over te vertellen, want we weten steeds meer over teken.Lekker weer, langer licht, volop activiteiten en alles wordt groen: deze lente nodigt weer aan alle kanten uit om eropuit te trekken. Je zou bijna vergeten dat het ‘buitenseizoen’ ook nog allerlei vervelende bijverschijnselen kent. Zoals de teek; misschien wel de meest beruchte van alle nare beestjes, en dat is ook niet voor niks. Veel teken dragen een bacterie met zich mee, die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. Als je er niet op tijd bij bent, kan je daar ernstig ziek van worden.
De laatste decennia heeft de teek in Nederland een flinke opmars gemaakt. Het aantal beten is flink gestegen, evenals het aantal mensen die de ziekte van Lyme oplopen, zoals in het kaartje hieronder te zien is. Reden voor de Wageningen Universiteit en het RIVM om in 2012 de Tekenradar op te zetten. Hier kun je onder andere melding maken van je tekenbeet. Al tien jaar hebben mensen dat veelvuldig gedaan, en daarom weten we nu veel meer over de teek.
Toename aantal mensen met Lyme (bron: tekenradar.nl)
20% van de teken besmet
Waarschijnlijk ben je of ken je wel iemand die ooit door een teek is gebeten. In Nederland komen elk jaar maar liefst anderhalf miljoen tekenbeten voor. Ongeveer 2 a 3 procent van die beten leidde daadwerkelijk tot de ziekte van Lyme. Dat lijkt weinig, helemaal omdat we weten dat ongeveer 20 procent van de teken die ziekte bij zich draagt. Als je de teek binnen 24 uur verwijdert, is de kans op besmetting met Lyme heel klein of een kleine antibioticakuur is al voldoende om de ziekte te stoppen.
Teken kunnen niet springen
Hoe, waar of wanneer word je eigenlijk gebeten door een teek? Vroeger gingen verhalen rond dat teken vanuit bomen naar beneden sprongen als er een mens voorbij kwam, en dat je daardoor vooral bossen moest mijden of jezelf heel goed moest controleren. Dat laatste is een goed idee, maar teken pakken het toch anders aan. Ze kunnen bijvoorbeeld niet springen. Ze leven vooral laag bij de grond, in hoog gras of lage struiken. Daardoor komen ze overal in Nederland voor. Wanneer teken willen eten klimmen ze langs een tak of een spriet omhoog en gaan net zo lang zitten wachten totdat ze een lekker hapje detecteren. Vaak zijn dat muizen, egels of vogels, maar ook grotere dieren zoals reeën. En mensen dus.
Bloed
Zodra het kan, stappen ze over op hun ‘slachtoffer’. Vaak gaan ze dan eerst op zoek naar een lekker plekje. Teken lopen dan gewoon over je lijf, of eerst over je kleding, met ongeveer de snelheid van een lieveheersbeestje. Bijten kunnen ze over je hele lichaam. Met hun kaken bijten ze door je huid heen en zuigen zich dan helemaal vol met bloed. Dat is ook het moment dat de ziekmakende bacterie overgedragen kan worden. Een gewone teek is maar 1 of 2 millimeter groot, maar als ze zich helemaal volgezogen hebben groeien ze soms tot wel een centimeter.
Drenthe
Het tekenseizoen in Nederland loopt ongeveer van maart tot oktober. Ze worden actief wanneer de temperatuur hoog genoeg is – zo tegen de 10 graden. Uit de tekenradar blijkt ook dat in de maand juni veruit de meeste tekenbeten voorkomen. In juni en juli samen wordt ongeveer de helft van alle tekenbeten genoteerd. Het is dan lekker warm, de eitjes zijn uitgekomen en de natuur is goed ontwikkeld. Wat ook opvalt, na 10 jaar tekenradar, is dat de provincie Drenthe met kop en schouders boven de rest van het land uitsteekt, als het gaat om het aantal tekenbeten. Gelderland staat – met afstand – op de tweede plaats.
Reuzenteek
Om het horrorverhaal compleet te maken, is de laatste jaren ook een paar keer de reuzenteek in Nederland gespot. Die leeft oorspronkelijk in Zuid-Europa en Noord-Afrika, maar lift steeds vaker mee met bijvoorbeeld trekvogels. In principe is het te koud en te nat voor deze tekensoort. Toch zijn er in 2018 – een extreem warm jaar – twee van deze reuzenteken in Nederland waargenomen. Naarmate het warmer wordt, kan deze teek mogelijk ook steeds beter in ons land uit de voeten.
Tekencheck!
Het is heel belangrijk om jezelf op teken te controleren wanneer je de natuur in bent geweest. Als je een teek ziet, verwijder hem dan zo snel mogelijk en volledig met een tekentang of een pincet. Check ook de kleren die je hebt aangehad. Je kunt ook maatregelen nemen voordat je naar buiten gaat. Een lange broek en lange mouwen dragen bijvoorbeeld, die zo min mogelijk toegang tot je lichaam bieden (broekspijpen in je sokken!). Als je gebeten bent, houd de plek dan een tijdje in de gaten. Als je een rode vlek of een rode ring ziet ontstaan, kan dat duiden op de ziekte van Lyme.
Is er nog meer aan te doen?
Ondertussen wordt er natuurlijk ook nagedacht over wat er nog meer tegen teken kan worden gedaan. In het buitenland wordt bijvoorbeeld geëxperimenteerd met natuurlijke vijanden van de teek. Er zijn bijvoorbeeld proeven gedaan met het uitzetten van bepaalde vogelsoorten die heel graag teken eten. Ook blijken er bepaalde schimmels te zijn waar teken ver weg van blijven. Wat ook bekend is, is dat er minder teken lijken voor te komen in gebieden waar veel vossen leven. De theorie is dat vossen de dieren opeten waar de teek graag in bijt (muizen bijvoorbeeld), en er daarom simpelweg minder prooien voor ze zijn.
Voor echte, effectieve bestrijding van de teek is nog geen goede oplossing gevonden. Het vervelende is, dat de teek juist profiteert van alles wat we doen om de natuur een handje te helpen. Bijvoorbeeld het maaien van lang gras of het weghalen van dode bladeren – dat doen we nou juist steeds minder, omdat dat voor talloze andere dieren juist heel goed is. Teken gedijen slecht bij hitte en droogte, maar dat geldt zo’n beetje voor alles en iedereen; we doen juist ons best om ons daartegen te wapenen nu het steeds heter en droger wordt. De teek lift daar lekker op mee.
Voor een echte oplossing is nog veel meer onderzoek nodig. Tot die tijd: goed opletten dus, controleer jezelf op tekenbeten en verwijder ze meteen.
Bronnen: tekenradar.nl, RIVM