Over in Nederland zeer zeldzame sprites en een zware, Franse tornado

Sprites zijn ontladingen, een soort bliksems dus, die zich op een hoogte van rond 80 kilometer in de mesosfeer (één van de hogere lagen van de aardatmosfeer) voordoen. Ze zijn roodoranje en zien eruit als een bos met touwtjes die in de lucht omlaag hangen. Aan de onderkant kleuren ze meer richting paars en blauw. Je ziet ze met het blote oog nauwelijks, omdat ze zo hoog ontstaan en maar een fractie van een seconde te zien zijn. Als je het geluk hebt sprites op een foto te vangen, kun je er beter naar kijken.

Sprites vanuit Andijk

Dat geluk had fotograaf en weerliefhebber Corné Ouwehand, toen hij in de nacht naar maandag bij Andijk op de dijk stond en over het IJsselmeer uitkeek op onweersbuien, die waarschijnlijk over Oost-Nederland en Duitsland naar het noordoosten wegtrokken. Op de foto is duidelijk te zien hoe de wegtrekkende bui fel wit oplicht. Veel hoger erboven, tegen de achtergrond van een fonkelende sterrenhemel, zijn de sprites te zien, als een zacht schijnend rood bosje touwtjes, hoog in de lucht. Ouwehand heeft naderhand ook ingezoomd op de sprites en dan krijg je een nog beter idee van wat het zijn.

Hoewel de oorzaak van het ontstaan van de sprites nog steeds onbekend is, weten we wel dat ze met onweersbuien samenhangen. Ze treden specifiek op als zich in de onweersbui een positieve bliksem voordoet. Zo’n positieve bliksem is een fel witte straal, die van de wolk op het aardoppervlak inslaat. Omdat zo’n positieve bliksem vele malen sterker is dan zijn gebruikelijkere negatieve broertje, worden enorme hoeveelheden lading verplaatst. Tijdens dat proces kunnen de sprites in de mesosfeer optreden. En dat gebeurt dan ook nog eens niet altijd, om het geheel nog iets ingewikkelder te maken. Fantastisch dus, dat Corné Ouwehand ze toch op de foto heeft gekregen en dat we ze kunnen tonen.

Tornado’s

Behalve de sprites, kwam het tijdens de buien, toen ze eerder op de zondag over Frankrijk in de richting van Nederland trokken, dus ook tot tornado’s. In Frankrijk waren het er twee, in het noordwesten. De tornado die de plaats Bihucourt (Pas-de-Calais) trof, was een sterke. Op basis van de schade, de lengte van het schadespoor (20 kilometer) en de breedte van het schadespoor (gemiddeld 200 meter) is die tornado als een EF3-tornado ingeschaald op de uitgebreide Fujita-schaal. Tijdens zo’n tornado kunnen de windsnelheden tot boven 220 kilometer per uur oplopen. De schade in Bihucourt, maar ook in andere dorpjes in het pad van de tornado, was immens en deed eigenlijk Amerikaanse aan. Ook in het nabijgelegen Somme kwam het tot een tornado die in Conty grote schade aanrichtte.

In het zuiden van Engeland kwam het tot twee (kleinere) tornado’s, één in de buurt van New Milton, een plaats aan zee ten zuidwesten van Southampton, de ander in de buurt van Winchester (ten noorden van Southampton). Bij die laatste plaats werden een dierentuin en een boerderij getroffen. In beide gevallen was er van flinke schade sprake.

De atmosfeer was er geschikt voor

Van tevoren was al duidelijk dat er een kans bestond op (flinke) tornado’s, vooral in het gebied in het noordwesten van Frankrijk dat er uiteindelijk ook mee te maken kreeg. In de onderste delen van de atmosfeer was veel windschering aanwezig, een draaiing en een scherpe toename van de wind met de hoogte. Verder was de lucht nogal onstabiel en konden hoe dan ook zware buien ontstaan. De combinatie van dit alles was er in het noordwesten van Frankrijk en in Zuid-Engeland de oorzaak van dat het fout ging.

In Nederland hadden we meer geluk. Weliswaar waren de atmosferische omstandigheden in de lucht bij ons ook zo dat het uit de hand had kunnen lopen, maar omdat de buien bij ons wat later kwamen en de temperaturen al weer wat waren gedaald, deden de onderste delen van de atmosfeer bij ons bij de vorming van de buien niet echt meer mee. Daardoor liep het, hoewel er forse buien waren, hier uiteindelijk allemaal gelukkig met een sisser af.