Opwarming: de rampen onder de zeespiegel

Dat het krankzinnig heet is in verschillende Zuid-Europese landen hebben we hier al vaker gemeld. In Spanje en Frankrijk worden hitterecords gebroken, rivieren staan te verdampen waar we bij staan en bosbranden veroorzaken enorme schade. Waar de gevolgen minder direct zichtbaar zijn, maar misschien nog wel een groter probleem ontstaat, is in zee.

Zoals veel mensen wel weten, heeft water meer tijd nodig om op te warmen (of af te koelen). Boven land gaat dat veel sneller. Dat zien we ook in onze eigen Noordzee; in de zomer is het water vergeleken met het land relatief koel, in de winter is het precies andersom en is het juist warm vergeleken met land. Dat is ook de reden dat de temperaturen in de kustgebieden vaak veel minder extreem zijn dan diep in het binnenland. Minder heet in de zomer en minder koud in de winter.

Middellandse Zee aan kop

Nu de hitte in Zuid-Europa al zo lang zo extreem is, begint dat ook het zeewater flink te beïnvloeden. Wetenschappers spreken inmiddels van een ‘mariene hittegolf’ in de Middellandse Zee. In 2015 en in 2019 kwam dat ook al voor, maar de huidige is langduriger, en omvangrijker. Bovendien: de Middellandse Zee heeft op het moment de twijfelachtige eer de snelst opwarmende zee ter wereld te zijn.

Volgens het Spaanse weerbureau AEMET zouden de wateren tussen de Spaanse Balearen en de Italiaanse kust nu tot 5 graden warmer zijn dan vorig jaar rond dezelfde tijd. Langs de kust van Spanje en Frankrijk worden watertemperaturen gemeten die tot 3 graden hoger liggen dan vorig jaar op dezelfde tijd. Op verschillende plaatsen is het mediterrane zeewater nu tegen de 30 graden. Leuk voor je strandvakantie misschien, maar de gevolgen worden steeds desastreuzer.

Alleen maar kwallen, alleen maar vrouwtjes

Welke gevolgen dan? De voorbeelden ervan, van over de hele wereld, zijn bijna aan de orde van de dag. Over koraalriffen hebben we het al vaker gehad. Een paar graden opwarming zorgt ervoor dat koraal op gigantische schaal verbleekt, en vervolgens afsterft. Zo verliest een enorm aantal zeedieren hun leefomgeving. In de serie Our Planet, gemaakt door David Attenborough, zie je hoe kustwateren die voorheen bruisten van het zeeleven, inmiddels volledig worden bevolkt door de enige diersoort die er nog kan leven: kwallen. Een kwal heeft weinig nodig, maar heeft ook nauwelijks iets te bieden voor een ecosysteem. Een zee vol kwallenzwermen is het toppunt van verschraling. En deze week nog in het nieuws: in Florida zijn bijna alle jonge zeeschildpadden vrouwtjes – hun geslacht wordt bepaald door de omgevingstemperatuur. Je begrijpt dat dat de voortplanting van de soort nogal bemoeilijkt.

55 meter dieper

Een paar graden warmer klinkt misschien niet zo dramatisch, maar voor het leven in de zee is het dat dus wel. Allerlei vissen, schaaldieren en weekdieren zoals inktvissen, zijn zeer gevoelig voor veranderingen in temperatuur. Veel dieren zoeken daarom dieper water op, maar kunnen daar eigenlijk niet goed leven. Onderzoekers van de universiteit van Tel Aviv namen bijna 200 diersoorten uit de Middellandse Zee onder de loep en kwamen erachter dat zij hun habitat gemiddeld 55 meter (dieper) hebben verplaatst, om te ontsnappen aan het te warme water.

Zeeuwse oesters

En daar zijn natuurlijk grenzen aan. Niet alle dieren kunnen zich goed aanpassen. We zien vispopulaties al hard kleiner worden in de Middellandse Zee. En bovendien: op een gegeven moment komt de bodem in zicht, en kun je niet dieper. Een minder bekend probleem is nog, dat warmer water minder zuurstof kan bevatten. Ook zeedieren hebben zuurstof nodig, maar hoe dieper ze moeten gaan, hoe meer ze met zuurstofschaarste te maken krijgen. Ook dichter bij huis speelt dit probleem. Op de bodem van de Noordzee, maar ook in de Zeeuwse wateren bijvoorbeeld. Zeeuwse oesters? Een platvisje, of kreeft? Allemaal lopen ze kans om in zo’n warme periode massaal te sterven. Het duurt dan jaren voor zo’n populatie weer hersteld is, als dat al lukt.

Extremer weer

En dan hebben we het alleen nog maar over het leven in zee gehad. Zoals je misschien weet, bepalen zeeën en oceanen voor een heel groot deel ons klimaat, en ons weer. Hoe warmer het zeewater, hoe extremer het weer, kun je kortweg zeggen. We zitten er al middenin. Lange droogtes en alle gevolgen van dien, maar ook intensere regenval wordt getriggerd door warmer water. Medicanes (orkanen in de Middellandse Zee) kunnen beter tot ontwikkeling komen en dus meer schade aanrichten. Het opwarmen van het zeewater is een vicieuze cirkel, die de ontwikkelingen boven land aanjaagt.

Gelukkig wordt er steeds meer gedaan om het tij te keren. Mocht het lukken om die cirkel te doorbreken en opwarming van de aarde af te remmen, of misschien zelfs te keren, is dat natuurlijk fantastisch. Maar het is wel nodig om daarbij te bedenken dat water niet alleen langzamer opwarmt, ook het afkoelen kost meer tijd. Die effecten zullen onder de zeespiegel dus nog een stuk langer doorwerken.