Kunnen die IJsheiligen niet wat eerder komen?
Vanaf volgende week gaat het niet meer vriezen. Althans, de zogenoemde IJsheiligen kondigen dat traditiegetrouw aan. Moeten we tegenwoordig eigenlijk nog wel wachten tot 15 mei?Afgelopen nacht heeft het nog gevroren. In Leeuwarden werd het -0,6 graden, en aan de grond nog een stukje kouder. Op meer plaatsen kwam het tot vorst aan de grond. Dat was aan de orde van de dag (nacht) de laatste tijd. Toch zou dat vanaf de 15e mei voorbij moeten zijn, want na de laatste dag van de IJsheiligen zou het in Nederland niet meer moeten vriezen. Een beetje grondvorst daargelaten. Traditiegetrouw is dat het moment waarop je ook de gewassen kunt planten die gevoelig zijn voor vorst, zonder het risico op bevriezing.
1000 jaar oud
De IJsheiligen zijn de naamdagen van 4 katholieke heiligen. Ze vallen van 11 tot en met 14 mei. Het gaat om Sint Mamertus (11 mei), Sint Pancratius (12 mei), Sint Servatius van Maastricht (13 mei) en Sint Bonifatius van Tarsus (14 mei). Soms hoort ook Sint Sophia van Rome (15 mei) erbij. De IJsheiligen vormen één van de oudste en bekendste begrippen uit de volksweerkunde. De eerste teksten over de IJsheiligen vinden we al rond het jaar 1000.
Klopt dat nog wel?
Dus hoe actueel is deze officieuze weerwet eigenlijk? In vroeger tijden moesten boeren op dit soort tradities of spreuken varen, maar tegenwoordig weten we meer. Klopte de theorie van de IJsheiligen een beetje, en wat blijft er in deze tijd van klimaatverandering nog van over?
Zo ver als het jaar 1000 kunnen we dat natuurlijk niet checken, de metingen in Nederland zijn zo om en nabij het jaar 1900 begonnen. Als je de metingen van – pak ‘m beet – de afgelopen 100 jaar erbij pakt, valt iets grappigs op. In de periode tussen 1931 en 2000, viel de laatste vorst ergens in het land gemiddeld precies gelijk met de IJsheiligen. In die tijd klopte de volksweerkunde dus als een bus. Maar als je de laatste paar decennia bekijkt en daar de gemiddelde datum waarop het voor het laatst vriest, bekijkt, zie je dat die datum inmiddels ongeveer een week vervroegd is, naar 7 of 8 mei.
Weken eerder
Kijk je alleen naar hoofdweerstation De Bilt, dan lag de datum van de laatste vorst al een hele tijd een stuk voor de IJsheiligen. Aan het begin van de vorige eeuw was dat al rond 1 mei – De Bilt is nu eenmaal bepaald niet de koudste plek van het land. Ook die datum is in de tussentijd weer een stuk naar voren geschoven. Ongeveer 30 jaar geleden was dat al op 25 april. De laatste decennia ging het harder, en is die datum al opgeschoven naar 16 april.
Overigens is die vervroeging de afgelopen 10 jaar weer gestagneerd. Mogelijk speelt de toegenomen droogte in het voorjaar hier een rol in. Met minder vocht in de bodem wordt het tijdens heldere nachten makkelijker koud (en overdag sneller warm).
Zaaien maar
Als we de gemiddelde laatste vorst ergens in het land aanhouden, zouden we die IJsheiligen inmiddels wel een weekje kunnen vervroegen. Dit jaar lijkt dat ook een veilige optie: dat beetje vorst van afgelopen nacht zou voorlopig wel eens het laatste kunnen zijn geweest. Sterker nog, we kijken inmiddels tegen een periode van bijzonder hoge temperaturen aan. In de nachten lijkt het voorlopig maar zelden onder de 10 graden uit te komen. Die zaadjes kunnen nu wel de grond in.
