Het raadsel van de spreeuwenwolk
We zien de ze de laatste tijd weer regelmatig: grote, sierlijk bewegende ‘wolken’ van duizenden spreeuwen die in de schemering ineens door de lucht dansen. Hoe doen die beesten dat toch, en waarom?In de herfst trekken miljoenen vogels over de hele wereld naar andere gebieden om te overwinteren. Naar schatting trekken er elk jaar alleen al dertig miljoen spreeuwen door of over Nederland. De spreeuwen die hier in de zomer waren, trekken richting Zuid-Europa, maar spreeuwen uit Noord-Europa overwinteren vaak bij ons. Het is een complete volksverhuizing.
Op dit moment zijn er bijzonder veel spreeuwen in het land. De overwinteraars uit het noorden zijn al gearriveerd, maar de vogels die een zuidwaarts trekken, doen dat pas over een paar weken. Het samenkomen van al die spreeuwen levert soms een prachtig schouwspel op. Vooral in de schemering zijn er regelmatig van die spreeuwenwolken te zien.
Veel = veilig
Tegen de avond zoeken spreeuwen hun slaapplaats op. Van overal en nergens komen kleinere groepjes spreeuwen bij elkaar en voegen zich samen in de buurt van hun slaapplaats. Slapen doen ze bijvoorbeeld in riet, op een hoog gebouw, of in een groepje bomen. Met hoe meer je bent, hoe veiliger het is. Dat zie je overal in het dierenrijk. Vissen verplaatsen zich in scholen, landdieren in kuddes, en spreeuwen in een grote zwerm. Probeer daar als roofvogel maar eens op één specifieke vogel te mikken.
Waarom dansen?
In die steeds groter wordende groep verplaatsen ze zich langzaam richting de slaapplaats. Pas als het donker is, gaan ze daar zitten. Tot die tijd verzamelen ze zich eerst en blijven dan in de buurt ronddansen. Waarom ze dat juist op die manier doen, dat weet niemand helemaal zeker. Een grote wolk is goed zichtbaar, dus zo zijn ze goed vindbaar voor spreeuwen die zich willen aansluiten. Dat zou een reden kunnen zijn. Of om elkaar aan te wijzen waar voedsel te vinden is, denken anderen. Misschien doen ze het wel om roofdieren af te schrikken.
Hoe dan ook: het is een indrukwekkende show. De wolk lijkt als één organisme te bewegen en te vervormen. Het heeft inderdaad veel weg van een dans, die alle spreeuwen precies lijken te kennen. Hoe kan dat toch?
Mysterie
Menig wetenschapper heeft zich al het hoofd gebroken over hoe dit mysterie toch werkt. Als je met (tien)duizenden in de rondte vliegt, hoe kan het dan dat je nooit tegen elkaar aan botst? Wordt er een vast patroon gevolgd? Is er een leider die de vormen bepaalt? Of heeft het iets met luchtbewegingen te maken? Naast theorieën over telepathie of andere vermogens die dieren soms lijken te hebben, zijn er inmiddels ook andere mogelijke verklaringen gevonden.
Snelheid
Het blijkt bijvoorbeeld dat elke spreeuw met precies dezelfde snelheid vliegt. Afremmen of juist sneller gaan is allemaal extra verspilling van energie, en zoals vrijwel alle andere levende wezens zijn ook deze vogels volledig gericht op het zo efficiënt mogelijk gebruiken van energie. Als je allemaal exact dezelfde snelheid hebt, is dat in elk geval geen aanleiding voor ongelukken. Tenzij je een andere richting op gaat, en dat doen die spreeuwenzwermen natuurlijk nogal eens.
Zes of zeven
Hoe dat allemaal goed gaat in zo’n wolk, is ook onderzocht. Wat blijkt: elke individuele vogel is in staat om 6 of 7 soortgenoten in de gaten te houden. Eén spreeuw kan zo precies volgen wat de paar spreeuwen om hem heen doen, zonder tegen ze aan te botsen. Dat klinkt al een stuk overzichtelijker. Als elke vogel in de zwerm dat doet, en de bewegingen van hun voorganger razendsnel volgt (en dat kunnen ze), maakt het niet uit of je met twintig of tachtigduizend bent. Elke beweging wordt gevolgd en zo gaan ze als een golf door de hele wolk. En voilà: een dansende spreeuwenwolk.
Wil je ook eens zo'n spreeuwenwolk zien? De beste kansen heb je in vrij open gebieden. Uitgestrekte rietvelden, weidevelden, open water. Voor spreeuwen is overzicht heel belangrijk, om vijanden te zien aankomen. Ook in de stad kun je spreeuwenwolken zien; daar zijn weinig vijanden en er is voldoende voedsel. Bovendien zijn hoge gebouwen ook goede slaapplekken voor spreeuwen. En verder moet je natuurlijk een beetje geluk hebben.