Verloopt de winter normaal dankzij afgelopen week?
De sneeuw en het ijs zijn op de meeste plaatsen bijna verdwenen, maar het winterweer van afgelopen week zit nog vers in ons geheugen. Op de weerstations Lelystad, Heino, Hupsel, Hoogeveen, Twenthe, Volkel, Arcen, Herwijnen en Ell kwam het tot een regionale koudegolf en in de Achterhoek noteerde weerstation Hupsel maar liefst 7 nachten met strenge vorst, waarvan het één nacht zeer streng vroor met -16,2 graden. Maar we weten ook dat de winter voor die tijd niks voorstelde en deze week schakelen we zelfs over naar lenteweer. Was dit genoeg voor een 'normale' winter?Het was op 13 januari 2013 voor het laatst kouder met -18,0 graden in Herwijnen en daarvoor moeten we terug naar 7 februari 2012 met -19,9 graden in Lelystad. Dat klinkt bijzonder, maar eigenlijk zegt dat meer over de serie zeer zachte winters die we na 2013 hebben gehad.
Door klimaatverandering neemt het aantal koude extremen af, maar het blijft nog steeds af en toe voorkomen. Zeer strenge vorst is bijzonder, maar niet uniek en dat geldt ook in een opwarmend klimaat. In het huidige klimaat komt het gemiddeld één keer in de 2 à 3 winters op één of meerdere KNMI-weerstations tot tenminste één dag met temperaturen beneden -15 graden. Vóór 1990 kwam het veel vaker voor, maar ook toen waren er soms perioden zonder zeer strenge vorst.
Ondanks vorstperiode nog steeds een zachte winter
Om de winter te beoordelen kunnen we naar meerdere factoren kijken. Bijvoorbeeld de gemiddelde temperatuur. December was zeer zacht en januari vrij normaal, dus februari moet flink koud verlopen wil de gemiddelde temperatuur rond normaal uitkomen. De maand is weliswaar tot nu toe 3 graden te koud verlopen, maar de winter als geheel is tot vandaag zacht met gemiddeld 3,6 graden tegen 3,4 graden normaal. En die gemiddelde temperatuur gaat alleen maar verder omhoog, want komende dagen worden warmterecords verbroken.
Tot kouderecords is het niet gekomen afgelopen week. De Bilt noteerde op 12 februari de laagste temperatuur met -10,9 graden. Het officiële kouderecord van deze dag was -17,9 graden. Dat geeft al aan dat de kou niet bijzonder was. Voor een officiële koudegolf kwamen we één nacht met strenge vorst tekort. We hebben ook wel pech gehad, want op 11 februari was het minimum -10,0 graden. Als dit -10,1 graad was geweest, hadden we strenge vorst genoteerd en was sprake van een officiële koudegolf.
Wat zegt het koudegetal?
De vorstperiode maakt dus geen indruk op de gemiddelde wintertemperatuur en kouderecords zijn al helemaal niet in het geding geweest. Toch kan een zachte winter, zoals in 2012, gepaard gaan met een felle koudegolf die in de winterstatistiek niet zichtbaar is. Daarvoor is het koudegetal een goede maatstaaf. Voor het koudegetal wordt gekeken naar alle dagen met een gemiddelde temperatuur onder het vriespunt. Deze temperaturen worden opgeteld en het minteken wordt weggelaten. Vanaf 40 punten spreken we van een normale winter en vanaf 100 punten is de winter koud. De winters van 2009 tot en met 2013 verliepen qua vorstproductie normaal, met ouderwets veel vorst. Het koudegetal lag toen tussen 57 en 95 punten. In 2010 bleven we zelfs nét onder de grens van 100 steken. De laatste koude winter dateert van 1997. Deze Elfstedenwinter scoorde maar liefst 132 punten.
Kijken we echter naar de huidige winter, dan is de score toch een beetje triest met 36 punten. Een zachte winter dus, een extra week winter zou deze winter pas 'normaal' maken. We hebben wel de meeste punten gescoord sinds 2013, maar dat zegt vooral iets over het grote aantal (buitengewoon) zachte winters die we hebben gehad afgelopen jaren. In de vorige eeuw was het record 4 winters op rij met minder dan 40 punten. Nu zitten we al op 8 winters, een absoluut record.
Aantal vorstdagen ook te laag
Verder kunnen we ook nog kijken naar het aantal dagen met vorst. Dit aantal staat dit winterhalfjaar tot nu toe op 31, tegen 40 normaal tot 17 februari. Het aantal ijsdagen, waarbij het de hele dag blijft vriezen, staat op 6 tegen 7 normaal. Het aantal dagen met matige vorst (<-5 graden) staat op 9 tegen 10 normaal. Kijken we naar het aantal nachten met strenge vorst (<-10 graden), dan komen we op 2 uit en dat is zowaar normaal.
Het was dus niet genoeg, maar we hebben wel met volle teugen kunnen genieten van sneeuw en ijs en dat was alweer even geleden. Vroeger kwam zo'n koude week gemiddeld elke 2 à 3 jaar voor. Tegenwoordig moeten we er maar liefst 6 jaar op wachten. Het goede nieuws is dus wel dat ook in het opwarmende klimaat, schaatsen nog mogelijk is.
Hoe koud kan het worden in Nederland?
De laagste temperatuur die deze winter is bereikt was -16,2 graden. Heel bijzonder is dat niet. Diepvrieskou met minima onder -18 graden is wel bijzonder. Zo daalde de temperatuur sinds het begin van de metingen in 29 jaren tenminste één dag ergens in Nederland tot -18 graden of lager. Deze eeuw gebeurde dat eerder al in 2005, 2009, 2012 en 2013. De laagste temperatuur van deze eeuw was -22,9 graden op 4 februari 2012.
Temperaturen van ruim 20 graden onder het vriespunt zijn zeer zeldzaam. Sinds 1901 vroor het 19 jaren tenminste één dag in de winter 20 graden of meer op minstens één weerstation. De top-3 bestaat uit -24,7 graden op 4 januari 1979 in Ten Post, -26,8 graden op 16 februari 1956 in Uithuizermeeden en -27,4 graden op 27 januari 1942 in Winterswijk.
In De Bilt is de temperatuur alleen in 1942 en 1956 onder -20 graden gedaald. In het oosten van het land is de temperatuur sinds het begin van de officiële metingen 11 jaren onder -20 graden gezakt, in het zuidwesten van Nederland nog nooit.
