Trofee voor Koudste Duinpanneke van Nederland

De prijs werd uitgereikt in het kader van een onderzoek naar zomernachtvorst in duinpannen. Initiatiefnemer is de Vlaming Karel Holvoet, die in de zomer van 2019 een meetstation in een diepe duinpan nabij Egmond aan den Hoef plaatste. Dit voorjaar raakte de Alkmaarder Pieter Bliek besmet met het vrieskouvirus, waarna ook hij vrieskoujager werd. Karel en Pieter plaatsten in meerdere diepe duinpannen aan de Nederlandse kust weerhutjes in de hoop zomerse vrieskou te vangen.

Met behulp van een online topografieprogramma selecteert Karel vanuit zijn luie stoel in Vlaanderen de diepste duinpannen van Nederland. Pieter: “We meten nu op maar liefst 11 plekken tussen Noordwijk, de Kennemerduinen, Egmond aan Zee, Bergen, Schoorl en Camperduin. En komende dagen gaan Karel en ik met de boot naar Terschelling om ook hier drie weerhutjes te plaatsen.”

+0,1 graad

De vrieskoujagers maten de hele zomer de minimumtemperaturen in de diepe duinpannen. Bij heldere en windstille nachten kan de temperatuur meer dan tien graden verschillen met de omgevingstemperatuur. “Dat komt doordat koude lucht zwaarder is dan warme en in de duinpannekes naar beneden glijdt en hier verder afkoelt”, vertelt Karel met een zoete Vlaamse tongval.

Helaas voor de vrieskoujager vingen ze net geen nachtvorst tijdens de hoogzomerse dagen. Wanneer Karel en Pieter in de periode van 20 juli tot en met 21 augustus (ongeveer de Hondsdagen) op 10 centimeter hoogte lager dan 0,0 graden hadden gemeten, was sprake van een officieus kouderecord. In deze periode is namelijk op een officieel meetpunt van het KNMI nog nooit nachtvorst gemeten. In de vroege ochtend van 3 augustus zakte de temperatuur in een duinpan bij Camperduin tot +0,1 graad. “Ale he, dat had -0,1 graad moeten zijn”, zucht de Vlaamse vrieskoujager teleurgesteld. “Maar als de omstandigheden volgende zomer goed zijn weet ik zeker dat we vrieskou vangen.”

Schoorl heeft goed zijn best gedaan!

Op basis van de meetgegevens berekenden de vrieskoujagers de gemiddelde minimumtemperaturen van de duinpannen. “Hieruit kwam telkens de diepe duinpan achter De Klimduin in Schoorl als koudste uit de bus”, zegt Pieter. De gemiddelde minimumtemperatuur midden in de zomer bedraagt hier 8,6 graden. De duinpannen in de Kennemerduinen nabij Santpoort en Bloemendaal staan met gemiddelden van 9,1 en 9,4 op de tweede en derde plaats. “Schoorl heeft goed z’n best gedaan. Daarom verdient dit duinpanneke de eerste prijs”, aldus de Vlaamse vrieskoujager.

Boswachter Leon Kelder is erg trots op de prijs: “Het duingebied bij Schoorl was al het breedste en hoogste, en is nu dus ook het koudste plekje van Nederland.” Ter vergelijking, de gemiddelde minimumtemperatuur van de nabijgelegen officiële meetpunten waren 14,2 graden in Wijk aan Zee en 14,6 graden in Den Helder. Voor een gemiddelde temperatuur over een lange periode is dit een enorm verschil, incidenteel waren de verschillen nog veel groter, soms meer dan 10 graden.

Koudste meting -4 graden

De laagste temperaturen werden overigens niet in het koudste duinpanneke van Nederland gemeten, maar in andere diepe duinpannen waar de vrieskoujagers vorst vangen. Een van deze duinpannen is die nabij Egmond aan den Hoef. Hier zakte de temperatuur afgelopen donderdagochtend vlak voor de uitreiking op anderhalve meter tot maar liefst min 3,8 graden. Op 10 centimeter hoogte vroor het zelfs 4,4 graden. De metingen van dit weerstation zijn live te volgen. De laagste temperatuur op een officieel meetstation op anderhalve meter werd gemeten in Gilze-Rijen. Hier zakte het kwik tot slechts - 0,6 graden. En op klomphoogte vroor het in Woensdrecht 2,6 graden. De Vlaamse vrieskoujager: “Dit laat zien dat de laagste waarden niet landinwaarts, maar aan de kust in duinpannekes wordt gemeten.” In de Schoorlse duinpan werd het niet kouder dan -1,6 graden.

De reden dat de laagste allerlaagste temperaturen niet in het koudste duinpanneke van Nederland worden gemeten heeft te maken met het gesloten karakter van de duinpan. Karel: “De lucht in de andere duinpannen in Egmond en Camperduin kan bij helder en windstil weer verder afkoelen. Dat heeft te maken met de vorm en het open karakter. Hierdoor is er meer uitstraling van warmte. Maar deze duinpannekes zijn ook veel windgevoeliger, waardoor er veel gemakkelijker verstoringen in de koude luchtlagen ontstaat en er vermenging van warme en koudere lucht ontstaat. Dat is bij het duinpanneke achter De Klimduin in Schoorl veel minder het geval. De koude lucht blijft hier veel beter geconserveerd, maar kan net iets minder afkoelen. Maar is hierdoor gemiddeld over een langere periode dus wel beduidend kouder.”

Rekenen maar

Het kostte overigens nog wel eventjes flink wat rekenwerk om te bepalen welke duinpan de koudste van Nederland zou worden. “Het was een nek-aan-nek race tussen de duinpan nabij Santpoort in de Kennemerduinen en die van Schoorl”, zegt vrieskoujager Pieter. “Maar uiteindelijk gaf Schoorl toch de doorslag.”

Op de valreep van de zomer zakte in de vroege ochtend van 21 september in deze duinpan de temperatuur tot -3,6 graden. ‘Hiermee was deze duinpan toen eventjes het koudste plekje van heel Nederland’, aldus Pieter. De vorst tastte de bladeren tot op een hoogte van 40 centimeter boven de grond aan, waardoor de deze bruin kleurden. Daarboven waren de bladen nog groen. Zomervorst in duinpannen kan dus schade aan de vegetatie opleveren.