Modellen zijn het eens; wat betekent dat voor de winter?

December 2021 is tot nu toe een zachte maand geweest. We staan tot nu toe in De Bilt op een gemiddelde temperatuur die een fractie onder 5 graden ligt. Normaal tot op dit moment is een gemiddelde temperatuur van 4,3 graden; daar zitten we dus 0,7 graden boven. Op basis van de huidige verwachtingen is het veilig om te zeggen dat december ook als een zachte maand de boeken in zal gaan. Waarschijnlijk komen we ongeveer een graad boven normaal uit.

De eerste wintermaand wordt een zachte

Daarmee is de eerste wintermaand een zachte geworden en dat is in tegenspraak met onze winterverwachting, zoals we die in oktober en november hebben gepresenteerd. Daarin verwachtten we een koudere dan normale en vrij droge winter, met weliswaar de nadruk op de tweede helft van de winter, maar ook in de eerste helft kansen op uitbaken van kou. Met als belangrijkste drijver een sterk golvende straalstroom, onder invloed van de fasen waarin de MJO (nu op het westelijke deel van de Grote Oceaan) zich bevindt, La Niña en de QBO-oost (toenemend).

Het zijn met het oog op de uitkomst van de winterverwachting deze maand lichtelijk frustrerende weken geweest. Want de echte kou mag dan (helaas voor de maker van de verwachting) niet gekomen zijn, de atmosfeer reageerde wel op de manier zoals in de winterverwachting gedacht. Ondanks de zeer sterke poolwervel van dit moment, waarbij eigenlijk een strakke westcirculatie met bij ons zacht, windrijk en wisselvallig weer zou moeten horen, trokken grote golven in de straalstroom. Op twee momenten leek de kou, die zich in Scandinavië had opgebouwd, ook tot over Nederland te kunnen uitstromen. In de eerste helft van de maand was het al bijna zover (de modellen lieten het in hun berekeningen ook zien) en de tweede kans had zich vanaf dit weekend moeten voordoen. In beide gevallen bleek de kou in de berekeningen een schijnbeweging te zijn. Niet de kou zette door, maar een nieuwe golf in de straalstroom liet de zachte lucht winnen.

Het zijn de details, elke keer weer

Opnieuw, en dat is in Nederland meestal zo, zijn het de details die bepalen of het lukt of niet. Acht van de tien keer leveren die een zacht vervolg op, ook deze maand dus weer. Koud winterweer is in Nederland een zeldzaamheid, helemaal nu klimaatverandering de randvoorwaarden ook nog eens sterk in het voordeel van zachte omstandigheden heeft bijgebogen. De gehele noordelijke helft van de Atlantische Oceaan laat op dit moment watertemperaturen zien die een stuk hoger dan normaal zijn. Het is een fenomenale plek voor de productie van zachte luchtmassa’s. Er is dan ook zoveel beschikbaar, dat er maar weinig voor nodig is om die zachte lucht bij ons te brengen.

En toch. Zelfs met het sterke (warmbloedige) hogedrukgebied dat de komende week boven het Europese continent ontstaat en dat zijn kern boven de Alpen krijgt, slaagt de zachte lucht er niet in om Scandinavië te bereiken. De wintergrens lijkt ergens bij de noordpunt van Denemarken en de Zweedse stad Göteborg te blijven liggen. Verder noordelijk rukt de zachte lucht volgende week niet op. In grote delen van Scandinavië lijkt het zelfs ijskoud te blijven of weer te worden.

Indrukwekkende luchtmassagrens

Daar waar de zachte periode in onze omgeving zo rond de jaarwisseling zijn hoogtepunt lijkt te bereiken, met temperaturen die bij ons wel tot een graad of 12 kunnen oplopen, zien we tegen die tijd boven Scandinavië de luchtdruk weer stijgen. Er ontstaat tussen Denemarken en Zweden aan het begin van het jaar een luchtmassagrens die in de VS niet zou misstaan, met ijskoude lucht aan de noordkant en de bijzonder zachte lucht, waar Nederland ook in zit, aan de zuidkant.

Aanwijzingen dat die kou binnen de huidige verwachtingsperiode al naar Nederland komt, zijn er vooralsnog niet. Maar dat beeld kan snel omslaan, zo hebben we ook de afgelopen dagen gezien. Veel is daarvoor niet nodig. Als met de nieuwe warme golf in de straalstroom in de loop van de komende periode hetzelfde gebeurt als met zijn voorganger, namelijk een evolutie naar een langzaam westelijkere positie, dan komt het moment vanzelf dat die koude lucht in Scandinavië weer naar het zuiden wil gaan stromen. En zien we opnieuw winterweer in de berekeningen verschijnen. Met de jaarwisseling is er vast alweer iets om naar uit te kijken. En misschien zelfs wel eerder.

Koppige berekeningen

In de tussentijd moeten we het met dat ene, koude lijntje in de ECMWF-pluim doen. Het lijntje dat de kou de kerstdagen laat overleven, rond de jaarwisseling met een korte dooiperiode komt, om daarna de vorst echt te laten beginnen. Het eindigt in De Bilt op de grens van 6 en 7 januari met 11 graden vorst, in Eelde in de nacht ervoor zelfs al met bijna 14 graden vorst. Het is dat ene koppige lijntje dat je gelijk kunt stellen met het Canadese GEM-model, dat als enige van de globale modellen de afgelopen dagen niet heeft geknipperd en consistent voor het doorgaan van de kou na de kerstdagen heeft gekozen, zelfs in zijn pluim. Of met het Franse Arpege-model, dat ook koud is gebleven.