Mogelijk een opwarming in de stratosfeer volgende maand
De meteorologische herfst is nu bijna een volle maand aan de gang en dat is goed te merken. Hoewel het deze septembermaand in ons land vaak nog zonnig en warm was, is de winter in delen van Rusland en Canada nu al definitief binnengevallen. Ook de Poolwervel - een gebied met koude lucht op zeer grote hoogte - heeft inmiddels aan kracht gewonnen, zoals elke herfst het geval is. Echter, meerdere modellen tonen op de lange termijn een opvallend verschijnsel. Mogelijk vindt er volgende maand een opwarming in de stratosfeer plaats, iets dat voor oktober vrij uitzonderlijk is. Deze opwarming kan zorgen voor een afzwakking van de Poolwervel. De vraag is vooral of dit een effect gaat hebben op het weer later in de herfst en de winter.De Poolwervel is een gebied gevuld met koude lucht op zeer grote hoogte. Omdat in de herfst de dagen in het Noordpoolgebied snel korter worden en de nachten steeds langer, wordt dit gebied steeds omvangrijker en koelt bovendien steeds verder af. De Poolwervel neemt daardoor in de herfst altijd duidelijk in kracht toe. Een sterke poolwervel zorgt voor een grotere kans op een westelijke circulatie op het Noordelijk Halfrond. Dat is de reden dat we aan het einde van de herfst en in de winter - wanneer de Poolwervel het sterkst is - regelmatig te maken hebben met een strakke westelijke stroming die milde oceaanlucht en regen met zich mee brengt.
Mogelijke opwarming in de stratosfeer
De afgelopen tijd komen er steeds meer signalen naar voren dat er in oktober mogelijk een opwarming in de stratosfeer gaat plaatsvinden. Wanneer de lucht op grote hoogte (zo'n 32 km) plotseling snel opwarmt, kan dat zorgen voor een ontregeling van de Poolwervel. Deze kan bijvoorbeeld afzwakken, verplaatst worden of kan zelfs in tweeën splitsen. Dit soort gebeurtenissen verhogen in de wintermaanden de kans op winterweer, omdat de koude lucht dan niet meer boven de Noordpool 'gevangen' zit. Hoewel zo'n opwarming geen garantie geeft, zijn er genoeg voorbeelden te noemen waarbij een ontregelde Poolwervel de aanleiding was tot een winterprik in ons land. Afgelopen februari was dat bijvoorbeeld het geval en ook de winterse omstandigheden eind februari 2018 waren het gevolg van een splitsing van de Poolwervel.
Opvallend is dat zo'n opwarming in de stratosfeer meestal pas vanaf november of december plaats vindt. Oktober is de maand waarin de Poolwervel juist vrijwel altijd duidelijk aan kracht wint. Volgens de 46-daagse verwachting van het Europese weermodel zou de opwarming op grote hoogte begin oktober moeten beginnen boven delen van Rusland. Richting half oktober zou de opwarming steeds sterker worden en langzaam richting de Noordpool schuiven. Deze opwarming is ook direct terug te zien in de kracht van de Poolwervel, die wordt bepaald door de gemiddelde windsnelheid op 32 kilometer hoogte. Deze zou over één of twee weken de maximale kracht bereiken, om vervolgens duidelijk te dalen. Het gemiddelde van alle oplossingen komt eind oktober en begin november uit op de 10% laagst gemeten waardes in het verleden. Een paar oplossingen (van de 50 in totaal) laten de wind op grote hoogte zelfs omdraaien van west naar oost.
Ook het Amerikaanse weermodel, dat slechts tot 16 dagen vooruit gaat, toont nu de eerste signalen van deze opwarming. De laatste run toont voor 11 oktober zelfs een afwijking van zo'n 20 graden boven normaal in exact hetzelfde gebied als het Europese weermodel. En hoewel er voor ruim twee weken vooruit vaak nog niets te zeggen valt over het weer in ons land, is dat in de stratosfeer wel het geval. Uiteraard is het nog enigszins onzeker, maar patronen op grote hoogte zijn over het algemeen veel beter te voorspellen.
Effecten op het weer bij ons
Een mogelijke opwarming in de stratosfeer zal het weer bij ons land niet direct laten omslaan. Er zit namelijk altijd een tijd tussen een opwarming hoog in de atmosfeer en een zichtbaar effect op leefniveau. Meestal gaat er wel zo'n 2 tot 4 weken voorbij voordat de uitwerkingen van de opwarming het aardoppervlak hebben bereikt. Bovendien is het zo dat een opwarming in de stratosfeer de kans op winterweer in West-Europa vergroot, maar het is geen garantie.
Hoewel er dus nog geen conclusies kunnen worden gemaakt over de exacte invloed van deze mogelijke opwarming, is het wel iets om in de gaten te houden. Een verstoorde Poolwervel zorgt namelijk voor een kleinere kans op een strakke westcirculatie. De laatste jaren kregen we in november regelmatig te maken met zo'n strakke westcirculatie, die de kansen op een winterprik in november en december vaak deed verminderen. Als de Poolwervel daadwerkelijk wordt verstoord, zou dit kunnen zorgen voor een grotere kans op winterse omstandigheden aan het einde van de herfst en het begin van de winter dan voorgaande jaren. Kortom, een ontwikkeling die we de komende weken (en maanden) goed in de gaten moeten houden.