Krijgen we deze zomer ook in Nederland extreme hitte?

In Canada werd eergisteren het warmterecord allertijden met maarliefst 1,6 graden scherper gesteld naar 46,6 graden. Gisteren kwam er nog 1,3 graden bij: het record staat nu op een nauwelijks te bevatten 47,9 graden.

De plaats Lytton in het in het westen van Canada gelegen British Columbia is de nieuwe recordhouder. Verwacht werd al dat het nieuwe record precies 1 dag zou standhouden omdat, ook in Lytton, nog extreme temperaturen zouden kunnen optreden. Inmiddels weten we dat dit bleek te kloppen. In het laagland van British Columbia en Alberta kon het op veel plaatsen rond 45 graden worden; voor die gebieden ongekend.

Breedtegraad van Nederland

Het griezelige van de hoge temperaturen in Canada is dat die zich deels op globaal dezelfde breedtegraad afspelen als waar Nederland ook ligt. Warme bovenluchten, de sterke zomerzon en de vaak extreme droogte van dit moment zijn de boosdoeners. Allemaal opgewekt door een hogedrukgebied op de Grote Oceaan, dat al lang tijd (globaal zelfs enkele jaren) maar van geen wijken weet. De opbouw naar de hitte van nu was dus feitelijk al jarenlang bezig.

Om het extreem heet te laten worden, heb je drie dingen nodig: een warme bovenlucht, een sterke zon die onophoudelijk schijnt en extreme droogte. De warme bovenlucht, waar het westen van de VS, het zuidwesten en midden van Canada nu mee te maken hebben, is een gevolg van de noordelijke tot noordwestelijke wind die er aan de oostflank van het hogedrukgebied op de Grote Oceaan waait en de invloed van de Rocky Mountains. De wind waait daar over de bergen heen en daalt aan de achterzijde. De totaal uitgedroogde lucht warmt daarbij verder op (daar waar stijgende lucht afkoelt, warmt dalende lucht op). De onophoudelijk schijnende zomerzon doet de rest.

Grote droogte verergert de hitte

De opbouw naar de hitte van nu was dus al enkele jaren bezig, omdat het – door die hogedrukgebieden op de Grote Oceaan – al zo lang zo droog is in het westen van de VS en in delen van Canada. Hoe droger de bodem, hoe makkelijker de temperaturen stijgen. Als er wel vocht in de grond zit, verdampt dit en verdamping kost energie. Dat is gunstig, want gaat ten koste van de stijging van de temperatuur. Het wordt dus minder snel warm. In een situatie met extreme droogte is die ‘rem’ er niet meer. Dan gaat alle straling van de zon in de stijging van de temperatuur zitten en wordt het dus veel sneller warm. Dat is nu precies wat in de VS en in Canada gebeurt.

Ook in Nederland hebben we nog niet zo lang geleden een sterk voorbeeld gezien waartoe de combinatie van warme bovenluchten, extreme droogte en een fel schijnende zomerzon bij ons in staat is. Dat was in de zomer van 2019 toen de temperaturen op 25 juli voor het eerst in onze geschiedenis op meerdere plaatsen tot boven 40 graden stegen.

Gaat het deze zomer ook bij ons gebeuren?

Iedereen vraagt zich af of zoiets dit jaar ook in Europa en meer in het bijzonder in Nederland weer zou kunnen gebeuren? In Nederland beleven we nu de warmste junimaand ooit, zonder dat er van echte temperatuurextremen sprake was. Dat we het record gaan pakken, zegt ook iets van het oude record dat niet heel scherp staat. Met een gemiddelde van naar verwachting 18,4 graden komen we 2,3 graden boven de gebruikelijke temperatuur uit. Dat verschil is, als je naar de overschrijdingen in andere maanden kijkt die soms wel in de buurt van 5 graden liggen, niet bijzonder groot. Er is nog wel ruimte voor verdere verschuivingen omhoog in de eerste zomermaand.

Een blik op de weerkaart laat ons zien dat het in Europa op dit moment vooral in het zuidoosten erg warm is, zoals in het zuiden van Italië, in het Balkangebied en in de republieken van het voormalige Joegoslavië. Ook in Hongarije, waar het Nederlands voetbalelftal gisteren van Tsjechië verloor, was het erg warm. De hitte daar is afkomstig vanuit Algerije, waar in de woestijn al een tijdje extreem hoge temperaturen van tussen 45 en lokaal 50 graden worden gemeten. Die hitte wordt met een zuidwestelijke wind over de Middellandse Zee naar het zuidoosten van Europa geblazen, waar de temperaturen op dit moment dus ook ver boven normaal zijn.

Het is wachten op zuidenwinden

Ook bij ons is het warm, maar niet omdat een zuidelijke wind de warme lucht vanuit het zuiden van Europa naar het noorden blaast, maar omdat de hogedrukgebieden bij ons in de buurt ook hier voor een warme bovenlucht zorgen. En ook bij ons doet de vaak schijnende zon dan de rest. Van droogte is in Nederland, doordat er de laatste tijd (en nog steeds) regelmatig (fikse)( buien zijn gevallen op de meeste plaatsen geen sprake. Er zit voldoende vocht in de grond en in alle gewassen om een al te erge stijging van de temperaturen voorlopig nog even tegen te houden.

Nog niet aan alle voorwaarden wordt dus voldaan om het ook bij ons op korte termijn uit de hand te laten lopen. Maar wat niet is, kan later deze zomer zeker komen. Heeft de wind bij ons de komende tijd steeds een sterke voorkeur voor richtingen tussen west en noord, vanaf het moment dat het orkaanseizoen op de Atlantische Oceaan goed op gang komt, wordt de kans op zuidelijke winden boven Europa snel groter. En dan is het wachten tot het moment waarop het hittegebied in het zuiden voor de eerste keer wel wordt aangesproken. En dan wordt het ook hier spannend.