IJspannenkoeken op de Schipbeek in Gelderland
Op de Schipbeek bij Rietmolen in Gelderland dreven vanochtend mooie ronde schijven van ijs rond, als een mooi toetje van de vorst van de afgelopen dagen. In de weerkunde zijn deze ijscirkels ook wel bekend als ijspannenkoeken. In de poolgebieden zien we dit fenomeen wel vaker, maar op de lagere breedtegraden is dit vrij zeldzaam.Als we het in de meteorologie over pannenkoeken hebben, denken de echte weerliefhebbers vaak meteen aan ontploffende buienwolken die we op de satellietbeelden soms kunnen zien. Van boven af zien ze eruit als enorme pannenkoeken. In dit geval hebben de pannenkoeken echter een geheel andere betekenis. Het zijn ronde schijven ijs, met gemiddeld een diameter tussen 10 centimeter tot een meter, die op het oppervlak van stromend water drijven.
In een bocht van de Russische rivier de Wolga zag een drone dit fenomeen in december ook al. Bij de stad Nizjni Novgorod verzamelden talrijke van die ronde ijsschijven zich in de knik van de snelstromende rivier. In die ‘kom’ draaiden de schijven fraai om elkaar heen, waardoor de randen van de cirkels nog ronder werden. Bijzonder om te zien. Deze stad ligt ten oosten van Moskou en het is er flink koud. Overdag liggen de temperaturen enkele graden onder het vriespunt, waardoor het stromende water van de Wolga deels ook bevriest. Stukken van dat ijs worden ook meegevoerd in de stroming en dat is de basis van de ijspannenkoeken.
Ontstaanswijze
Meestal worden de ijscirkels of ijspannenkoeken namelijk waargenomen op open water dat is bedekt met een zekere mate aan vergruisd ijs. Stukken van het vergruisde ijs worden dus met het bewegende water meegevoerd en botsen in de stroom steeds tegen elkaar aan. In de bochten verzamelen de ijscirkels zich en stoten dan ook continu op elkaar. Op deze manier ontstaan de ronde vormen. De rand van een stuk ijs wordt bij lichte dooi namelijk als eerste broos en schaaft dus gemakkelijk bij, wat bij continu tegen elkaar botsen dus aanhoudend gebeurd. In een koude nacht bevriest het geheel opnieuw en dit proces kan zo enkele etmalen doorgaan. Uiteindelijk zijn (tientallen) grote of kleine ijspannenkoeken het resultaat.
Pakijs
Een andere manier waarop de ijspannenkoeken kunnen ontstaan, is door het breken van pakijs in bewegend water. Pakijs is een veel voorkomende vorm van zee-ijs, dat bestaat uit op elkaar geschoven ijsschollen. Het proces verloopt hier vrijwel identiek aan dat van vergruisd ijs. Door het bewegen van het zeewater botsen de ijsschollen tegen elkaar aan en ontstaan ronde ijsschijven.
Schuim
We kennen de pannenkoeken ook in een andere variant, namelijk schuim. Tijdens een flinke storm op de Britse Eilanden in december 2014 zagen vissers op een Schotse vissersboot honderden ronde schijven in de rivier Dee drijven. Deze schijven waren echter niet plat, maar hadden allemaal een wat opstaande rand. Met gemiddeld een diameter van 20 centimeter leken het wel drijvende borden. Dit waren geen schijven van alleen maar ijs, maar schijven bevroren schuim. Het schuim op het kolkende water bevroor naarmate de temperatuur daalde. De bevroren schuimblokken dreven in nog relatief warm water, waardoor ze overdag aan de randen weer iets zachter werden en nieuw schuim er weer gemakkelijk aan bleef kleven. Tijdens vorst in de nachten bevroren de ze opnieuw en door het voortdurend tegen elkaar botsen, groeiden ze uiteindelijk ook uit tot fraaie schuimcirkels.
