Hoe zwaar wordt het onweer en komt er een tornado?
Nu de hitte Nederland al enkele dagen in de greep heeft, is het ook gaan onweren. In de late nacht en ochtend is al een groot complex met onweersbuien over het westen van het land getrokken, vanmiddag ontstaan nieuwe buien en kan het echt serieus worden. Er is dan kans op grote hagel, veel regen in korte tijd en er zou heel misschien zomaar ergens ook een tornado kunnen optreden, omdat mogelijk enkele supercells ontstaan.De belangrijkste ingrediënten voor de vorming van zwaar onweer in de zomer zijn hitte (voor de energie die de explosief groeiende buienwolken nodig hebben), vocht en als het een beetje meezit ook veel wind in de hogere delen van de atmosfeer. Laten we die verschillende onderdelen voor de komende dagen eens langslopen en zien wat eruit komt.
Energie
Omdat de temperaturen in elk geval nog vandaag, maar mogelijk ook weer op zondag en zelfs maandag behoorlijk stijgen, is er aan energie voor eventuele buien in de atmosfeer geen gebrek. Wolken ontstaan in stijgende luchtkolommen. Hoe harder de lucht in zo’n kolom omhoog gaat, hoe zwaarder een bui kan worden.
Het mooist vanuit het perspectief van de bui is het als de warmte, die zich aan het aardoppervlak ophoopt, niet meteen naar boven verdwijnt, maar eerst een tijdje wordt tegengehouden. Een warme luchtlaag, op enige hoogte boven het aardoppervlak, kan dit verzorgen. In hogedrukgebieden heb je, door dalende luchtbewegingen, vaak zo’n warme laag op 1 tot 2 kilometer hoogte.
Vandaag is die warme laag er nog even, nadat het gebied met buien uit de vroege ochtend is weggetrokken. Dan breekt de zon door en lopen de temperaturen nog een keer flink op. Op veel plaatsen kan de temperatuur tot tussen 25 en 30 graden stijgen, tot 32 graden in het oosten en zuidoosten van het land.
Vocht in de lucht
Daarmee komen we bij het tweede ingrediënt terecht dat bij de vorming van onweersbuien een belangrijke rol speelt: vocht in de lucht. Om de enorme wolken te laten ontstaan, waarmee onweersbuien gepaard gaan en die zoveel water zich meedragen, is in de lucht een enorme hoeveelheid vocht nodig: water in zijn gasfase, oftewel waterdamp.
Aan vocht is er vandaag geen gebrek, vooral natuurlijk door de buien die vanochtend al zijn gevallen en die in de westelijke helft van het land op veel plaatsen tussen 10 en 20 millimeter regen hebben achtergelaten en lokaal nog meer. Verder is gisteren met een wind van zee al veel vocht vanaf de Noordzee het land in geblazen en kwam daar de afgelopen nacht nog eens een golf met vochtige lucht vanuit Frankrijk overheen.
Door de vochtige lucht is er vandaag niet alleen veel brandstof voor nieuwe buien aanwezig, maar is het buiten de deur ook nog eens zweterig en benauwd warm weer.
Wind, hoog in de lucht
De opbouw van onweerswolken gaat het beste als het op grotere hoogte flink waait. Een harde wind in de wolkentoppen heeft hetzelfde effect als een harde wind boven de schoorsteen. Die wind genereert ‘trek’ en de stijgende lucht profiteert daarvan en gaat nog harder stijgen. In het weer is het wat dat betreft simpel: hoe harder een luchtkolom stijgt, des te extremer zijn de weersverschijnselen die zo’n stijgende luchtkolom teweeg kan brenger. En des te zwaarder wordt dus het onweer.
Viel het de afgelopen dagen nog mee met die wind op hoogte, vandaag neemt die wind serieus toe, En er is nog iets anders aan de hand. Omdat vanuit het zuiden een lagedrukgebied nadert, waait de wind aan het aardoppervlak uit oostelijke tot noordoostelijke richtingen. Op enige hoogte draait de wind naar het zuiden en later zuidwesten en neemt daarbij, hoe hoger je komt, steeds verder toe.
Dit fenomeen wordt windschering genoemd en is in de meteorologie erg belangrijk. Het maakt dat de groeiende buienwolken om hun as kunnen gaan draaien. Zodra dat het geval is, mag je bij die buien van supercells spreken, het zwaarste type buien op aarde. Het is precies dit type buien waar tornadojagers naar zoeken als ze naar de VS gaan om tornado's te bekijken. Nu komen die buien naar ons toe en zou het ook in Nederland kunnen gebeuren.
Het spoorboekje
Nu we dit allemaal weten, kunnen we voor vandaag en de komende dagen weer een spoorboekje maken.
Na het onweer van de afgelopen nacht en vanochtend - die buien trekken vrij snel het land uit - is het vandaag eerst een tijdje droog en komt geleidelijk de zon er weer een poosje door. Zoals al aangegeven wordt het dan broeierig warm met temperaturen die op de meeste plaatsen tot tussen 25 en 32 graden stijgen.
Daarbij wordt opnieuw energie opgebouwd voor een volgende golf aan buien. Vocht en wind op hoogte zijn er genoeg, nog meer dan voorgaande dagen eigenlijk, dus nu kunnen de buien ook in Nederland ontstaan. Dat gebeurt in de loop van de middag en in de avond en nacht trekken ze verder naar het noorden. Ook dit kunnen zware buien zijn die plaatselijk met grote hagel, wind en veel regen gepaard kunnen gaan. Opnieuw ook met kortdurende wateroverlast tot gevolg.
Omdat de atmosfeer nog wat meer bulkt van de energie dan voorgaande dagen moeten we die buien in de middag serieus in de gaten houden. Het kan zelfs zo zijn dat zich dan een enkele supercell ontwikkelt, een onweersbui van de zwaarste categorie die om zijn eigen as draait. Vooral dat zijn buien waar het weer even volledig uit de band kan springen.
Een tornado?
Het is heel uniek dat het KNMI gisteren een kleine kans op een tornado opnam in zijn guidance die door Nederlandse meteorologen (en weerliefhebbers) gelezen kan worden. Eén van de weinige eerdere keren dat dit eerder gebeurde, was op 25 juni 1967, de dag waarop de tornado van Tricht en Chaam over Nederland trok. Toen werd een schadespoor van 40 kilometer lengte door Brabant en het rivierengebied getrokken en kwamen 7 mensen om het leven, onder wie enkelen in een woonwijk in Tricht die helemaal tegen de grond werd gegooid. Dit was de laatste grotere tornado die we in Nederland hebben gehad.
De kans dat het ook vandaag gebeurt, is niet zo heel groot, maar tegelijkertijd niet nul. Er kunnen zich vanmiddag, vooral in de noordelijke helft van het land enkele supercells vormen. Zelfs in de VS, tornadoland bij uitstek, ontstaat bij nog geen 10 procent van dergelijke supercells daadwerkelijk een tornado en Nederland is maar heel klein. Toch is het verstandig het weer en de weerberichten vanmiddag goed in de gaten te houden.
Morgen koeler
Morgen is het, omdat de wind tijdelijk naar het westen draait, even wat koeler. Nadat de laatste buien in de ochtend via het noorden het land zijn uitgetrokken, blijft het droog en wisselen wolken en de zon elkaar af. Het wordt dan in de middag van west naar oost 20 tot 25 graden.
Zondag opnieuw warm en buien
In de nacht naar zondag komt een volgende storing vanuit het Frankrijk naar het noorden. De wind zoekt opnieuw de zuidoosthoek op en een volgende portie met vochtige en warme lucht dringt binnen. Opnieuw wordt aan alle voorwaarden voor de vorming van stevige regen- en onweersbuien voldaan. In de nacht en vroege ochtend al kunnen ze voorkomen, in de loop van zondag overdag ontstaan ze mogelijk opnieuw. Het wordt dan 25 tot 30 graden en het zal wederom benauwd zijn buiten de deur.
Ook maandag kan dit onweersachtige weer nog aanhouden, maar daarna lijkt het een aantal dagen koeler te worden, met temperaturen die tot een niveau van tussen 20 en 23 graden terugzakken. Nog steeds kan dan af en toe een bui vallen, maar omdat er die dagen minder energie voorhanden is, zullen dit in het algemeen minder zware buien zijn dan de buien die de komende dagen ontstaan. Later volgende week keert de warmte mogelijk terug