Extreme hitte in Rusland

Meerdere records werden in Rusland verbroken. Afgelopen maandag en dinsdag steeg de temperatuur in Moskou naar recordwaarden voor de maand mei, met een maximumtemperatuur die boven de 30 graden uitkwam. Arkhangelsk, een Russische havenstad een kleine 1000 km ten noorden van Moskou vlakbij de poolcirkel, zag met 32,1 graden op woensdag ook een all-time hitterecord voor mei. Daarnaast werd ook in Nizhnyaya Pyosha, een plaats boven de poolcirkel, een temperatuur boven de 30 graden gemeten. Dit zijn in deze regio waarden van meer dan 20 graden boven het langjarige gemiddelde. Tenslotte werd gisteren in Chasavjoert, in het zuiden van Rusland, vermoedelijk het all-time meirecord in Rusland verbroken. De temperatuur steeg er naar 39,4 graden (!), maar deze waarde is nog niet bevestigd. Het vorige meirecord was +39,0 graden in Verkhny Baskunchak.

Grote delen Europa koel

Net over de grens met Rusland, in Ilomantsi (Finland), werd het woensdag 30,8 graden. Dat is 0,2 graden onder het all-time meirecord van Finland en het was een evenaring van de vroegste dertiger ooit. Iets meer dan 400 km verderop, in het westen van Finland, lag de temperatuur slechts rond een graad of 6. Verder naar het zuiden en westen was het ook koel. De Benelux en Britse Eilanden hebben al wekenlang te maken met lage temperaturen, terwijl in de Alpen op woensdag boven de 1000 meter lokaal sneeuw viel. Door het koude voorjaar in de Alpen ligt er op de meeste plekken boven de 1500 meter nog tussen de 50 en 100 centimeter sneeuw.

Vanwaar die tweedeling?

Dat grote contrast tussen de koude delen van Europa en de warme lucht in Rusland is grotendeels te wijten aan de ligging van de straalstroom. De straalstroom is een soort rivier van sterke wind op zo'n 10 km hoogte. Aan de noordkant van deze straalstroom bevindt zich koude lucht, aan de zuidkant ervan warme lucht. In de lente, als het temperatuurverschil tussen de noordpool en evenaar kleiner wordt, wordt die straalstroom wat zwakker en gaat deze makkelijker golven. Als gevolg hiervan, kan koude lucht verder afzakken naar het zuiden, terwijl aan de andere kant warme lucht juist ver door kan dringen tot het noorden.

Natuurlijk betekent dit niet, dat als je aan de warme kant van de straalstroom zit, het altijd direct heet is en vice versa. De ligging van drukgebieden en de wind aan de grond zijn daarbij minstens net zo belangrijk. Wel is het zo, dat als je je aan de warme kant van die straalstroom bevindt, je over het algemeen in een warme luchtmassa zit en het vaak dus warmer is dan normaal.

Op de kaart hieronder zie je hoe die straalstroom vandaag ongeveer ligt. Europa zit momenteel grotendeels aan de noordkant van die straalstroom, waardoor we in de koele lucht zitten. Delen van Rusland zitten juist zuid van de straalstroom, waardoor het daar warmer dan normaal is. Afgelopen week lag de bocht in die straalstroom verder naar het westen en was die bocht ook wat 'scherper', waardoor de warme (of beter gezegd hete) luchtmassa helemaal door kon dringen tot in het Arctisch gebied.

Daarbij lagen de drukgebieden aan de grond ook 'gunstig'. Boven Rusland bevond zich een sterk hogedrukgebied, terwijl er een lagedruk over Scandinavië lag. Daarmee was de wind aan de grond bij ons (en het overgrote deel van West- en Centraal-Europa) noordwest, terwijl er in West-Rusland juist een diepe zuidelijke stroming stond. Door dit samenspel van de drukgebieden aan de grond en de straalstroom kon het in Rusland zo extreem warm worden, terwijl het bij ons onverminderd koel en wisselvallig is.

Dit patroon is (in wat minder extreme mate) eigenlijk het patroon dat we de hele lente al zien terugkeren. Bij ons verloopt de lente koel omdat er vaak een noordwestelijke wind staat terwijl het een paar duizend kilometer verder naar het oosten juist warm is voor de tijd van het jaar. Dit is bijvoorbeeld terug te zien in de uitgelichte afbeelding van dit artikel, die de temperatuuranomalie van afgelopen april laat zien.

In het westen van Rusland is het met de ergste warmte momenteel gedaan. De meest extreme warmte bevindt zich nu wat verder naar het zuidoosten, grofweg in het grensgebied van Rusland en Kazachstan. Bij ons blijft het zeker de komende dagen nog koel en wisselvallig. Voor de warmteliefhebbers is het te hopen dat we snel weer aan de warme kant van de straalstroom terecht gaan komen. En dan het liefst ook met wat hogedrukinvloeden in de buurt.