Zien we echt die beroemde ster van Bethlehem?

Toen Jezus geboren was in Bethlehem in Judea, kwamen er magiërs uit het Oosten in Jeruzalem aan. Ze vroegen: "Waar is de pasgeboren koning van de Joden? Wij hebben namelijk zijn ster zien opgaan en zijn gekomen om hem eer te bewijzen”.

Al sinds mensenheugenis buigen allerlei wetenschappers zich over het Bijbelverhaal over de geboorte van Jezus. Zou het echt gebeurd kunnen zijn? Het is de vraag of we daar ooit achter komen. Toch biedt de wetenschap allerlei verklaringen – of juist weerleggingen – van zaken die in de Bijbel worden beschreven. Een ‘wonder’, zoals de heldere ster die de wijzen uit het oosten naar de kribbe leidde, zou verklaard kunnen worden door het astronomische fenomeen dat we nu ook weer zien.

Wat is er precies aan de hand?

Wat er de komende avonden te zien is, zijn de planeten Jupiter en Saturnus, die heel dichtbij elkaar staan. Het hoogtepunt van deze zogenoemde conjunctie is dus vandaag. Omdat de afstand tussen de twee punten in de lucht zo klein is, lijken ze bijna één ster te worden. Als je dat wil zien, moet je iets na zonsondergang, zo tussen 17.15 uur en 18.15 uur naar het zuidwesten kijken. Dikke kans echter dat wolken het zicht op deze unieke gebeurtenis belemmeren en dat het regent. Had je het wel kunnen zien, dam stonden de planeten vrij laag boven de horizon, dus zou een vrij uitzicht handig zijn geweest. En onbewolkt weer natuurlijk. Jupiter is de felste van de twee stippen, omdat die planeet groter is en dichter bij de aarde staat. Saturnus is duidelijk zwakker.

The great conjunction

De zogenoemde conjunctie gebeurt zo’n elke 20 jaar, door de banen van Jupiter, Saturnus en de aarde rond de zon. Maar nu is het gat tussen de twee bijzonder klein. Vandaar de aanduiding 'the great conjunction' deze keer. De laatste keer dat Jupiter en Saturnus zo dicht bij elkaar te zien waren aan de sterrenhemel, was bijna 800 jaar geleden, in het jaar 1226. Ook voor die tijd moet het meerdere keren plaatsgevonden hebben.

Zou het?

Uiteraard was de wetenschap in die tijd nog wat minder gevorderd als nu, en aan de geschiedschrijving ontbreekt ook het nodige. Bovendien was het heel gebruikelijk om een bijzonder, onbekend verschijnsel te linken aan een gebeurtenis op aarde. Onverklaarbare fenomenen werden al snel bestempeld als tekenen van hogere machten. Kan het zijn dat het Jupiter en Saturnus waren die voor de ster in het kerstverhaal werden aangezien? Is het aannemelijk dat een paar mannen die ster ‘volgden’? En waarheen dan? Met die zaken zijn nogal wat problemen.

Driedubbel

Maar ten eerste: jawel! Wetenschappers denken dat er in die tijd inderdaad een conjunctie van Jupiter en Saturnus heeft plaatsgevonden. In het jaar 6 v.C. gebeurde dat. Ze stonden die keer niet bijzonder dicht bij elkaar. Maar het bijzondere was dat het een driedubbele samenstand was: in dat jaar kwamen de planeten drie keer bij elkaar. In mei, in september en in november. De totale periode waarin de planeten vrij dichtbij elkaar stonden, duurde dus maanden lang.

Christus vóór Christus

Dan is er nog wel het probleem van de werkelijke geboortedatum van Jezus. Hoewel onze hele jaartelling op zijn geboorte gebaseerd is (voor Christus / na Christus), hebben historici geconcludeerd dat het aannemelijker is dat hij een paar jaar voor Christus is geboren. Tja, voor zichzelf dus eigenlijk. Ook de exacte datum is niet bekend. De datum voor ons kerstfeest, 25 december, lijkt vooral gebaseerd op het midwinterfeest van de Romeinen dat op die dag gevierd werd. Het goede nieuws: de geboorte van Jezus kan dus prima in dat conjunctiejaar zijn geweest.

0,026 seconden per huis

Maar dan. Hoe volg je een ster? En wanneer staat die ster precies boven het juiste huis met die ene kribbe? De aarde draait natuurlijk, zo’n ‘ster’ is niet voortdurend zichtbaar. Een prachtige – en enigszins problematische – berekening is te vinden op hemel.waarnemen.com: omdat de aarde draait, “staat de ster na circa 0,026 seconden boven het volgende huis (aangenomen dat de huizen 10 meter uit elkaar staan), na 26 seconden boven het volgende dorp (als dat 10km verderop ligt) en na circa 9 minuten boven het volgende land (als dat 200 km verder is).” Dat is niet echt lekker navigeren.

De magiërs uit Irak

Dus, waar zijn ze dan heen gegaan? Aangezien we de wijzen kennen als de ‘wijzen uit het oosten’ – al is ook dat niet zeker – zullen ze wel in westelijke richting zijn gelopen. Men gaat er vanuit dat het om magiërs, astrologen of priesters uit Babylonië gaat. Dat kennen we nu als Irak, en dat ligt inderdaad ten oosten van Israël. So far so good. Volgens de Bijbelverhalen kwamen ze eerst in Jeruzalem aan. En daar “ging de ster voor hen uit, totdat hij stil bleef staan boven de plaats waar het kind was”.

Welke Bethlehem

De geboorteplaats van Jezus – Bethlehem – is het volgende probleem. Er zijn meerdere plaatsen die Bethlehem heten die enigszins strijden om de eer Jezus’ geboorteplaats te zijn. De ene ligt pal onder Jeruzalem – logische plek – maar de ander ligt een stuk verder naar het noorden, vlak bij Nazareth – ook logisch, aangezien dit de woonplaats van Jozef en Maria was en Jezus vaak ‘Jezus van Nazareth’ werd genoemd. De verschillende Bijbelboeken zijn er niet eenduidig over. Beide plaatsen liggen bovendien vanuit Jeruzalem niet bepaald in de richting van de ‘ster’.

Helaas. Hier lijkt de logica toch echt geen ruimte meer over te laten. Sowieso: het blijven stilstaan van een ster boven een huis of stal was al niet zo aannemelijk. Maar goed: het kerstverhaal gaat uiteindelijk ook niet om logica of aannemelijkheid. Of het ‘echt’ is, zullen we waarschijnlijk nooit weten. Maar als je de komende avonden eventjes naar de sterrenhemel kijkt, kun je je met een beetje fantasie toch best even een wijze uit het oosten wanen.