Piramides onder water: steeds meer regen Sahel

Er is in de Sahellanden iets aan het veranderen. Niet alleen lijkt het er vaker te regenen dan in de jaren zeventig en tachtig, toen de meest extreme droogten optraden, ook valt er meer regen als de buien er eenmaal zijn. De verandering is dermate opvallend dat er de afgelopen jaren behoorlijk wat onderzoek naar is gedaan. En dat lijkt nu zijn vruchten af te werpen. Niet alleen de oplopende temperaturen in het gebied zelf hebben waarschijnlijk invloed, ook het steeds warmer worden van de Middellandse Zee speelt mogelijk een rol.

Sahel betekent in het Arabisch ‘kustgebied’. Wij denken dan meteen aan de overgang tussen land en zee, maar in dit geval slaat de naam op de overgang tussen het vruchtbare, begroeide land ten zuiden van de Sahara, en de Sahara zelf, waarbij de Sahara als een zee van zand wordt gezien. In die overgangszone liggen landen als Mauritanië, Mali (met Timboektoe), Niger, Chad en in het oosten Sudan, waar het nu zo hard regent.

Het draait om de ITCZ

Voor hun regen zijn de Sahellanden afhankelijk van de Inter Tropische Convergentie Zone, de ITCZ. Deze zone met zware regen- en onweersbuien, die voor de regenvoorziening van deze landen van cruciaal belang is, beweegt door de seizoenen heen met de zon mee tussen de Steenbokskeerkring op het zuidelijke halfrond en de Kreeftskeerkring op het noordelijke halfrond. Voor de Sahel betekent dit dat de buien in de zomermaanden in het gebied aankomen. Dan moet het dus gebeuren. De rest van het jaar valt vrijwel niets.

Dat de ITCZ de landen in de Sahel ook echt bereikt, is geen zekerheidje. In de jaren zeventig en tachtig gebeurde het bij voorbeeld geregeld dat de buien ten zuiden van de Sahellanden al hun noordelijkste punt bereikten en niet verder opdrongen. Dan ging de regentijd niet of nauwelijks door en werd het gebied door extreme droogte getroffen. Soms duurde zo’n periode zelfs meerdere jaren. Later kwamen de buien dan weer wel.

Lange tijd werd de oorzaak voor de variatie in de beweging van de ITCZ gezocht in schommelingen in de watertemperaturen op de noordelijke Atlantische Oceaan, het noordelijke deel van de Grote Oceaan en de Arctische Oceaan. Die zouden ervoor zorgen dat de ITCZ het ene jaar wel op zijn normale positie in het noorden tot stilstand kwam, om een jaar later op een veel zuidelijkere positie te keren, met alle gevolgen van dien.

Regentijd betrouwbaarder geworden

Hoewel de droogten van vroeger, zeker in de Hoorn van Afrika, zeker nog niet tot het verleden behoren, lijkt de regentijd wel weer een stuk betrouwbaarder te zijn geworden. En dat is niet het enige; als de buien er eenmaal zijn, lijkt er ook meer water dan vroeger te vallen. Maar waar komt die geleidelijke verandering dan vandaan?

Het klink erg aantrekkelijk om het aan klimaatverandering te koppelen. Onderzoek heeft laten zien, dat dit ook aannemelijk is. Maar de vraag ‘hoe dan?’ was nog niet beantwoord. Daar lijkt nu geleidelijk meer zicht op te komen. Volgens onderzoekers zijn er twee dingen aan de hand. Doordat het in de Sahellanden de laatste tientallen jaren is opgewarmd, en dat sneller dan boven de zeeën aan weerszijden van Afrika, komt de ITCZ tegenwoordig wat noordelijker uit dan vroeger. Minder kans op droogten dus, ook als de ITCZ door natuurlijke schommelingen ook nog eens wat zuidelijker tot staan komt.

Rol van de Middellandse Zee

Hiermee is nog niet alles verklaard. Om de regenhoeveelheden te laten stijgen, is ook meer vocht nodig. Waar komt dat vandaan? Ook hiervoor lijkt nu de oplossing gevonden. Waarschijnlijk staan oplopende temperaturen van het water van de Middellandse Zee aan de basis van de extra neerslag in de Sahellanden. Omdat de watertemperaturen er in de zomer steeds hoger worden, verdampt meer water. De waterdamp wordt dan met noordelijke tot noordoostelijke winden, via de Sahara, naar de Sahel geblazen. En kan daar tijdens het regenseizoen als regen op de grond komen. Meer dan vroeger dus.

Het beeld lijkt te kloppen, want behalve in Sudan zijn er deze zomer in vrijwel alle andere Sahellanden plekken waar veel meer regen dan normaal is gevallen. Alleen aan de zuidrand van het gebied bevindt zich een zone waar het droger dan normaal was. En ook dat past perfect in het beeld zoals we dat in dit verhaal hebben proberen te beschrijven.