Donkere dagen niet donker genoeg

Op die grijze, nevelige dagen als vandaag vraag je je soms af of de zon überhaupt wel opgekomen is. Veel mensen snakken al weer naar lichtere dagen. Om vier uur ’s middags gaan in huis vaak de lampen al weer aan. Want ja: hoe korter de dagen, hoe meer kunstlicht we gebruiken. Nederland is een van de meest verlichte landen ter wereld. En er komt nog steeds verlichting bij. Praktisch voor ons misschien, maar al die lampen hebben verregaande gevolgen.

Heb je wel eens een slaapkamer gehad waar een lantaarnpaal precies voor het raam stond? Beviel het? Waarschijnlijk niet. Slapen gaat nu eenmaal het best in het donker. Kunstlicht kan je ritme en de kwaliteit van je slaap behoorlijk verstoren, met alle gevolgen van dien. Sinds de uitvinding van de elektrische lamp slapen mensen één tot anderhalf uur per nacht minder. De bewoners van deze straat hebben er in elk geval een creatieve oplossing voor bedacht:

Schijnsel van kilometers

Lichtvervuiling – het overmatig verlichten van de omgeving – is een probleem van veel grotere proporties. Nu de zon zo vroeg ondergaat, valt het behoorlijk op. Helemaal als het bewolkt is: hoe lager de bewolking hangt, hoe meer licht er weerkaatst wordt. Kassen, sportvelden, snelwegen, reclame, bedrijventerreinen of monumentale gebouwen: je ziet de schijnselen kilometers verderop nog. Het gebrek aan echt donkere gebieden heeft groeiende gevolgen voor de natuur.

Nachtdieren

Veel dieren die ’s nachts actief zijn, gebruiken de duisternis in hun voordeel. Vleermuizen bijvoorbeeld, die duisternis nodig hebben om veilig te kunnen jagen. Een lichtbron is voor hen een risico om gezien te worden door roofdieren.

Een andere groep slachtoffers van kunstlicht zijn insecten. Veel vliegende insecten worden aangetrokken door lichtbronnen. Je ziet ze wel eens massaal rond een lamp rondvliegen. Hierdoor zijn ze een hele makkelijke prooi. De populaties van verschillende soorten gaan zo al tijden achteruit. Vooral blauw kunstlicht is een probleem; het natuurlijke licht waar ze normaal gesproken op navigeren is ook blauw. Rood licht is een stuk minder verstorend, blijkt.

Ritme

Net als bij mensen verstoort kunstlicht ook het ritme van dieren. Dat heeft ook effect op hun voortplanting, ontdekten biologen. Verschillende insectensoorten vinden elkaar via geursporen. En ook die geurstoffen worden verstoord door licht. Minder voortplanting heeft uiteraard ook gevolgen voor de populatie. En het gaat niet alleen om insecten. De terugloop in aantallen heeft natuurlijk gevolgen in de hele voedselketen. En daarbij: kunstlicht maakt dat trekvogels van slag raken, winterslapen worden te vroeg afgebroken, en vogels beginnen te vroeg te broeden.

Dark park

Tegenwoordig is er steeds meer aandacht voor lichtvervuiling, en het terugdringen ervan. Nederland kent sinds een paar jaar zelfs twee zogenaamde ‘Dark Sky Parks’: gebieden waar het zo veel mogelijk echt donker is. Ze liggen bij Lauwersoog, en op Terschelling. De beste plekken om een echt mooie sterrenhemel te zien – want ook dat lukt in Nederland nog maar nauwelijks.

Uit

Onnodige verlichting gaat steeds vaker uit. Een mooie kerktoren hoeft echt niet de hele nacht in de schijnwerpers te staan. En niet op alle snelwegen hoeft alle verlichting de hele nacht te branden. Ondertussen worden ook allerlei nieuwe manieren van verlichting ingezet. De opmars van ledverlichting lijkt eerder een toename van lichtvervuiling te veroorzaken, maar er zijn ook andere, minder verstorende innovaties.

Slim reflecteren

De Nederlandse lichtkunstenaar Daan Roosegaarde – die zich bijvoorbeeld laat inspireren door zeevonk! – heeft al meerdere spraakmakende lichtprojecten uitgevoerd. Vaak gaat het om het slim laten reflecteren van het al aanwezige licht. De Afsluitdijk wordt tegenwoordig verlicht door het weerkaatsen van koplampen van auto’s met behulp van prisma’s. Roosegaarde werkt ook aan ‘natuurlijke lantaarnpalen’, met behulp van een soort glow-in-the-dark-inkt. Ook zijn fluorescerende fietspad is alom bekend. Dus wie weet: misschien worden de donkere dagen voor kerst nog eens écht donker.