4Daagse: die van 1972 was de zwaarste

Een belangrijke rol bij de beleving van warmte, en voor wandelaars misschien wel cruciaal, speelt de natteboltemperatuur. We schreven er op deze site enkele weken geleden al eerder over. Onze lichaamstemperatuur bedraagt ongeveer 37 graden. Op het moment dat de luchttemperatuur 37 graden bedraagt, kun je dus niet meer afkoelen, zou je denken. Maar het lichaam heeft daar een trucje op gevonden. Als ons brein het gevoel heeft dat de lichaamstemperatuur te hoog wordt, geeft het een seintje naar de zweetklieren die vocht op de huid brengen: je zweet. Zodra dat vocht op de huid komt, begint het te verdampen. Dat verdampen kost energie en die wordt weer aan onze huid onttrokken. De huid koelt daardoor af en zo blijft onze lichaamstemperatuur op het gewenste niveau.

Hoe droger de lucht is, hoe beter dit mechanisme werkt. Het is ook hierom dat de ene warmte de andere niet is. Een temperatuur van 40 graden in Spanje gecombineerd met een zeer lage luchtvochtigheid kan beter te verdragen zijn dan 30 graden in Nederland, gecombineerd met een hoge luchtvochtigheid. De Nederlandse warmte kan erg benauwd en drukkend aanvoelen. En dan hebben we het over de gevoelstemperatuur. Of beter: de temperatuur tot waar je de toplaag van je huid kunt afkoelen door te zweten.

Natteboltemperatuur

We kunnen de temperatuur, die niet alleen rekening houdt met de luchttemperatuur, maar ook met de hoeveelheid vocht in de lucht, meten. Hij heet de natteboltemperatuur. Je meet hem door een nat kousje om het reservoir van een buisthermometer te binden en het water van dat kousje te laten verdampen, door de thermometer hard rond te slingeren… Het water verdampt dan snel en koelt het reservoir af tot de op dat moment geldende natteboltemperatuur. Die kun je vervolgens gewoon aflezen.

Veel meer dan de gewone temperatuur zegt de natteboltemperatuur iets over hoe we warmte ervaren en of we in staat zijn om ons er zelf nog tegen te verzetten. Onder wetenschappers wordt het gebied van natteboltemperaturen tussen 27 en 35 graden gezien als steeds gevaarlijker voor de menselijke gezondheid. Afhankelijk van de persoon, zijn of haar gezondheid en ook de mate waarin iemand al dan niet aan het leven in warmte gewend is, zal het bij die natteboltemperaturen als ze hoger worden steeds moeilijker zijn om op eigen kracht nog in leven te blijven. Komt de natteboltemperatuur boven 35 graden uit, dan zou uiteindelijk iedereen na enige tijd niet meer kunnen overleven, zo is het idee.

Nattebol bepaalt hoe ver je kunt gaan

Als je iets meer van de natteboltemperatuur begrijpt, snap je ook waarom die voor deelnemers aan de 4Daagse zo belangrijk is. Wordt de natteboltemperatuur te hoog, dan kun je door te zweten niet meer voldoende afkoelen en ligt oververhitting op de loer. In 2006 waren de fel schijnende zon, het ontbreken van wind en voldoende schaduw en de extreem hoge temperaturen van het wegdek de oorzaak van de problemen die zich in de loop van de eerste wandeldag voordeden. Vooral de tocht over de Oosterhoutsedijk en de gloeiend hete Waalbrug was voor veel mensen een stapje te veel. De natteboltemperatuur zal die dag minder een rol hebben gespeeld: de luchtvochtigheid was niet heel erg hoog.

In 1972 wel een hoge natteboltemperatuur

Tijdens de 4daagse van 1972 werd het alle 4 de dagen meer dan 30 graden, tot 34 graden aan toe. Toen werd de warmte wél gecombineerd met een hoge luchtvochtigheid. Voor de 13.878 deelnemers was het dan ook een helse tocht. Publiek en deelnemers hebben het de eerste dag meteen zwaar. Veel mensen raken oververmoeid of vallen flauw. Een Deense officier overlijdt in de avond. De dag erna worden de marsen ingekort en deelnemers mogen eerder vertrekken en later binnenkomen. Ook mogen militairen zonder bepakking lopen. Toch worden ook in het vervolg nog twee Zwitserse militairen door de hitte bevangen. Eén van hen overlijdt, de ander heeft lange tijd nodig om weer te herstellen.

Uiteindelijk is het aantal uitvallers groot als het peloton op vrijdag over de Via Gladiola loopt. De mensen die het hebben gered, komen vaak in tranen en dolblij over de eindstreep. Hoogstwaarschijnlijk is deze editie van de 4Daagse de zwaarste ooit geweest.

Weer was dit jaar perfect geweest

Dit jaar dus géén 4Daagse. Voor wat het weer betreft, had dat niet gehoeven. Met een afwisseling van zon en wolken, geen regen en temperaturen tussen 20 en 25 graden zag dat er namelijk perfect uit. Veel beter hadden de wandelaars het niet kunnen treffen.